Ortaçağda cinayet gizemi

“Her şey ölümle başladı ve bizi yoldan çıkaran da başka bir ölüm oldu” cümlesiyle başlıyor Barry Unsworth’ün ‘Kıssadan Hisse’ romanı. Bu iki ölüm hikâyenin gidişatını belirliyor. ‘Kıssadan Hisse’ okuru 14’üncü yüzyıl İngiltere’sinin tüyler ürpertici kışına götürüyor. Plantagenet Hanedanı tahtta olsa da ülkeye kilise hükmediyor. Veba halkı kırıp geçiriyor. Kırsalda dolaşan aktör toplulukları büyük ölçüde cahil halk için din ve ahlak temalı tiyatro oyunları oynuyor. Genellikle önceki yüzyıllarda geçen romanlar yazan, 18’inci yüzyıl köle ticareti yıllarında geçen acıklı hikâyesi ‘Sacred Hunger’la Booker Ödülü alan Unsworth, 1995’te yayımladığı ‘Kıssadan Hisse’yle dönemin görüntüleri, sesleri ve özellikle kokuları üzerinden capcanlı bir ortaçağ atmosferi yaratıyor. Yazar ortaçağ romanının içine polisiyeyi yerleştirip müthiş bir kurguyla okuyucusuna sunuyor.
İngiliz yazar Barry Unsworth’un ortaçağ polisiyesi 1300’lerde, Kuzey İngiltere’deki isimsiz bir köyde geçiyor. Mayıs ayında kiliseden kaçan Nicholas Barber isimli papaz, altı ay boyunca yaşadığı kaçak hayatında parasını bitiriyor. Orman yolunda gördüğü bir tiyatro kumpanyasını gizlice seyretmeye başlıyor. “Dört erkek, bir oğlan çocuğu ve bir de kadından oluşan altı kişilik topluluk, bu kış gününde onları ısıtacak bir ateşmişçesine adama iyice sokulmuş, etrafında bir halka oluşturmuştu.” Topluluğun etrafında durduğu, ölmek üzere olan adama manevi destek vermek, rahiplik görevini yerine getirmek için saklandığı yerden çıkıyor. Halka açık bir sahnede oynamanın din adamlarına açıkça yasak olmasına rağmen, onlara katılmayı rica ediyor. Brendan’ın cesediyle birlikte seyahat eden grup, cesedi gömmek için bir mezar yeri ararken kendilerini bir cinayetin yaşandığı köyde buluyor. Öldürülen çocuğun katil zanlısı olarak da bir kadının suçlandığını öğreniyorlar. Grubun lideri Martin, suçun hikâyesini sahnelemeyi öneriyor. Bu, yalnızca İncil’den pasajlar canlandırılan zamanlarda, devrim niteliğinde bir fikir aslında. Grup çeşitli yerlerde halkın da yoğun ilgisini çeken oyunlarını sunarken cinayetle ilgili birçok soru ortaya çıkıyor. Tiyatrocular doğaçlama yapa yapa, senaryo da eklemeler çıkarmalar yoluyla, aralarında konuşarak ve köy halkıyla yaptıkları konuşmalarla gerçeği ortaya koyuyor. Elde ettikleri kanıtlarla sadece gerçeği öğrenmiyorlar, aslında onu tiyatro sahnesinde yaratıyorlar. Tiyatronun gerçeği vermek konusunda olan tutkusunu gösterişli bir şekilde kullanan yazar, gerçek hayat ve kurgu oyun arasındaki uçurumu sıfıra indiriyor. Ve polisiyelerin en önemli unsuru; gerilim... Yazar tarafından incelikli bir düzyazı ve yavaş temponun altında hiç eksiltilmeden korunuyor.
Unsworth merak uyandıran anlatısını güçlendirmek için ortaçağda köy yaşamındaki yoksulluk ve kusursuzca betimleyebildiği kokuyu kullanıyor. Dönemin atmosferini de yansıtmayı başaran yazar, oyunculuk sanatının katı kuralları ve geleneklerini de sunuyor. Veba ile birlikte toplumun tüm katmanlarına hâkim olan dindarlık, romanının fonunu oluşturuyor. Kitap bazı bölümlerde canlandırılan oyunun senaryosuna dönüyor. Okur için bu drama, çok iyi bir deneyim sağlıyor. Umberto Eco’nun ‘Gülün Adı’ romanı kadar iyi denebilecek bir ortaçağ atmosferinde bir polisiye roman her okuyucunun ilgisini çekecektir.

KISSADAN HİSSE�

Barry Unsworth
Çeviren: Damla Göl
İş Bankası Kültür Yayınları, 2022
206 sayfa.