Örneklerle felsefe!

Orhan Koçak, geçenlerde yayımlanan bir yazısında ‘felsefe’ ifadesi için ‘eskimiş’ anlamında bir ifade kullandı; ‘köhne’ ya da ‘arkaik’. Felsefe yerine ‘teori’ ya da ‘kuram’ ifadesini tercih ediyordu. Buradan, Koçak’ın felsefeye karşı bir tavrının olduğu sonucunu çıkarmayalım. Ulus Baker bahsetmişti Koçak’a Spinoza okumasını önerdiğinden. “Olacak iş değil” demiş. Düşünce çizgisinin ana hatlarını kurmuş ve bu minval üzere teorik verimini olgunlaştıran bir düşünce adamının, bu noktada bir başka filozofa yönelmesi olacak iş değildir. Althusser’i bırakıp Deleuze’a yönelmeye benzer.
André Comte-Sponville de ‘Felsefe Nedir?’ kitabında, ‘felsefe’ ifadesinin sorunlu olduğuna dikkat çekiyor. Grekçe ‘philosophia’, bilindiği gibi bilgelik sevgisi ve arayışı anlamına gelir. “Ama bu bilgelik tam olarak nedir? Ve bir etimoloji neyi kanıtlar?” diye soruyor Comte-Sponville. Etimolojik analiz yerine Aristotelesçi bir tarzda akıl yürütmek, burada önem kazanmakta; olgunun ‘yakın cinsini’ (yani benzer olarak görülenini) ve ‘özgül farkını’ (yani ayırıcı özelliğini) aramak.
Teori ifadesi, tekil olanı dile getirir, bir kuramdan söz ediyorsunuzdur, bütün bir teori tarihinden değil. Geçmişteki teorilerin geçerliliği de zaten aşılmıştır, bu nedenle teori yeni olanı dile getirir. Ama felsefe kavramı, tümel olana işaret eder, Thales’ten itibaren bütün filozofları felsefe ifadesinin içinde olmaksızın düşünemeyiz. ‘Felsefe’ ifadesi, felsefe tarihinin bütün yükünü içinde taşır. Teori, kuşkusuz bilimsel olandan bağımsız bir terim değil.
Comte-Sponville’in ‘Felsefe Nedir?’i temelde, Deleuze ile Guattari’nin ‘Felsefe Nedir?’ine bir itirazdır. Sponville’e göre, Deleuze & Guattari’nin ileri sürdüğü gibi, felsefe kavram yaratmakla tanımlamaya indirgenemez. Ona göre, felsefenin ‘kavram yaratan’ bir etkinlik olarak tanımlanması, ancak bilimlerin kavram yaratmadığı kabul edilince bir değer taşır. Ama Darwin’in, Freud’un veya Einstein’ın kavram yarattıkları nasıl yadsınır? Ve “Bu biliminsanları bazı kavramlar yarattıkları için filozof olarak kabul edilebilirler mi?”
Marangozluk ya da berberliği tanımlayan şey, onun nesneleri değil, gerçekleşme anındaki etkinliğidir. Marangozluğu, zımpara yapmakla veya tahtayla tanımlayamayız ya da berberliği makasla. Tahta ya da zımpara marangozluğun nesneleridir. Bunun gibi felsefeyi de onun nesneleri ile değil, nesneleri ele alış tarzıyla tanımlarız. Felsefeyi tanımlayan şey, onun nesneleri değil, bu nesneleri ele alış tarzıdır.
Sponville’e göre, kavram yaratmak elbette felsefi çalışmanın bir parçasıdır ama başlıca parçası ya da tek parçası değil. Sponville, Althusser’i (Felsefe teorik pratiktir) takip ederek felsefeyi “Söylemsel, akıl yürütücü ve kavramsal bir pratik” olarak tanımlar.
Pratiğe baktığımızda, felsefe, “Kendi öğretimine ve kendini öğretenlere bağlı” olarak ortaya çıkar. Felsefe tarihi, felsefenin kendi kendisinin bir parçasıdır. “Filozofların hemen hepsi felsefe öğretmenidir” der Althusser. Başka bir deyişle, ‘yeniden okuma’, yani “Hiç bıkmadan tekrar tekrar metinlere dönmek felsefenin temel uygulamasıdır”. Felsefe, aslında tarihi olmayan bir dünyadır, “Filozoflar için bütün felsefeler çağdaştır. Birbirleriyle yankılarla yanıtlaşırlar” ona göre, “Felsefe tarihi durgun akan uzun bir nehir değildir. Hareketli ve savaşçı bir tarihtir, bir arenedır, yani dövüş yeri(dir)”. Biz, felsefeyi, sadece düşüncenin kendisini severiz. Düşünce, ayrım yapan, belirsizlikleri netleştiren akılyürütmede ortaya çıkar. Felsefe hudutları belirlemek, bir kimlik oluşturmak demektir.
Felsefede örnek yoktur; filozof örnek vermez. ‘Felsefe Nedir?’ sadece bir literatür kitabı değil, aynı zamanda felsefe kamuoyuna yönelik bir kitap. Comte-Sponville’in sık sık örnek vermesi bu nedenle. Ama bunu ustalıkla yapıyor; örnekleri paranteze alarak örtüyor.

FELSEFE NEDİR? �

André Comte-Sponville
Çeviren: İsmet Birkan
İletişim Yayınları, 2022
111 sayfa.