Örgütlü kardeşlik: Masonluk

Londra’daki St. Paul Kadetrali’ni kim inşa etti? Soru, Brecht’in ünlü şiirini çağrıştırıyor kuşkusuz ama içerik bakımından öyle değil. Tarsuslu Aziz Pavlus’a ithafen yapılan bu kilise, mimarinin başyapıtlarından biri olarak kabul edilir. Ama sadece bu kadar değil, taş işçiliğinin de başyapıtlarından biri olmalı. Çünkü bina taş ile örülü. St. Paul Katedrali, 1666’daki Londra Yangını’ndan sonra, şehrin yeniden inşa edilmesi sürecinde inşa edilmiş. Yangından önce, yani “Ortaçağ İngiltere’sinde binaların büyük kısmı taştan değil; dalların, çubukların, kilin ve tezeğin kalitesiz karışımı olan dal örgüden” yapılıyormuş. Londra Yangını marangoz ve çatı işçiliğinden taş işçiliğine geçişe ya da taş işçiliğinin önemli hale gelmesine yol açar. Katedralin başmimarı Sir Christopher Wren’dir; taş ustası ise Thomas Strong’dur. Strong ailesi kiliselerin yanında, Londra’daki birçok projeye imza atar: Kraliyet Denizci Hastanesi gibi, Blenhem Sarayı gibi, Churchill ailesinin Oxfordshire’daki evi gibi... Bütün bu başarının altında, Londra Taş İşçileri Birliği’nin imzası vardır.
Bu girizgâhı, John Dickie’nin ‘Kardeşlik/Hür Masonlar Modern Dünyayı Nasıl Şekillendirdi?’ adlı kitabı için yaptım. Modern toplumun gelişiminde etkili olmuş olan masonluk, en yanlış bilinen topluluklardan biridir. Dahası oraya dahil olmayanlar için en tehlikeli konulardan biridir. İslam dünyası için bir paranoyadır; bir Yahudi örgütü. Komünistler için hilekâr bir burjuva örgütüdür. Çin Halk Cumhuriyeti’nde hâlâ yasak. Mussolini, Hitler ve Franco üçlüsü, “binlercesini idam ettirmiş”.

Masonluğa karşı ilk kurumsal düşmanlık, 18’inci yüzyılda, Papa XII. Clemant’in bir fermanıyla başlar. Masonluk, Katolik Kilisesi için tehlikeli bir oluşumdur. O ana kadar ‘Hür ve Kabul Edilmiş’ olan Masonluk yasaklanır, üyeleri aforoz edilir (1738). Papa, Engizisyon’u bu topluluğun içinde neler döndüğünü incelemekle görevlendirir. Kuşkular şu sorularda toplanır: “Hür masonluk din midir? Bu topluluk, kadınları neden kabul etmemektedir? Oğlancı bir hareket midir? Hür masonluktaki mahremiyetin nedeni nedir? Ne saklanmaktadır?”
Londra Taş İşçileri Birliği, kabul edilmiş masonlardan oluşur. Londra’nın yeniden inşasında masonların önemli bir rolü vardır. Masonluk anlatısı, masonluğun, ortaçağ taş işçiliği loncalarından türediğini dile getirir. “Masonların törenlerde kullandığı (önlük, sütun, gönye ve mala gibi) semboller taş işçiliğinin” en önemli araç gereçleridir. Dahası bu anlatı, kendisini, taş ustalığının sırlarını vermeyi reddettiği için öldürülen Süleyman Tapınağı’nın mimarı Hiram Usta’ya dayandırır. Masonluktaki sırlar anlatısı da buradan ilham alır. Oysa John Dickie’ye göre masonluk kendini toplumdan tecrit etmeyi asla başaramamıştır.

Dickie’ye göre, masonluğun modern dünyanın oluşumuna katkısının ne olduğunu, masonluğun ritüellerinde, ilkelerinde, sırlara sadık kalma anlayışlarında bulmak mümkündür. Sözgelimi masonlukta dini meseleler hakkında konuşmaya ilke gereği izin verilmemesi, biraderler arasında tartışma çıkmasını önlemeye yöneliktir. Modern kamusal hayatın da temel ilkelerinden biridir bu. Ona göre, idealist ve sosyal modern erkeğin yaratılmasında masonluğun önemli bir rolü vardır. Modern kamusal hayatta kişinin, iş imkânlarını, kendi kariyerine yeni kapılar açma ve şahsi fayda elde etmek için kullanma çabasının ahlaki olarak onaylanamaması anlayışı da bu anlayışın, masonluğun bir ilkesi olmasıyla bağlantılıdır.
Masonluk bir erkek topluluğu olarak doğmuş olmasına rağmen ilk kadın masonlar da 18’inci yüzyılın ortasında, İngiltere’de değil ama Fransa’da ortaya çıkacaktır. Daha çok aristokrat ve seçkin ailelere mensup kadınlar ama. Böylece kendisini alt kesimin kadınlarından ayıran üst sınıf kadın davranışı icat edilecektir.
‘Kardeşlik’, sadece masonluğun tarihi değil, aynı zamanda aydınlanmanın sınıfsallaşmasının ve modern dünyanın kurulmasının da tarihi.

KARDEŞLİK/
HÜR MASONLAR DÜNYAYI
NASIL ŞEKİLLENDİRDİ?
John Dickie
Çeviren: Mehmet Şengöçmen
Kronik Kitap, 2023
576 sayfa.