Ölümsüz Tolstoy'un ölümsüz romanı

Romanın, Tolstoy’un zihninde filizlenişi 1870 yılına rastlar. Çerçeve basittir; yüksek sosyeteye mensup aldatan kadın ve onun âşığı. Tolstoy romanı zihninde dolaştırmaya devam eder. İki yıl sonra, ismi Anna olan bir kadın, uğradığı ihanetin öcünü almak için kendisini yük treninin önüne atar. Parçalanmış bedeni görmek için istasyona gidenlerden biri de Tolstoy’dur. Geride bıraktığı notta kadının yaşadığı hezeyanı gören Tolstoy çok etkilenir. Kadını o istasyona götüren nedenleri hayal etmeye çalışır. Yaklaşık bir yıl sonra, Tolstoy romana başlayacak, dünyanın en ünlü insipitlerinden birini yazacaktır: “Bütün mutlu aileler birbirine benzer, her mutsuz ailenin mutsuzluğu kendine göredir.”
Üzerinde beş yıl çalışacağı, planında on iki kez değişiklik yapacağı, bittiğinde kökleri yeraltı sularına, yaprakları göğe uzanacak bu ölümsüz ağacı Tolstoy, yaşamdan damıttığı özsularla böyle beslemiştir.
‘Anna Karenina’ doğa, toplum, insan tasvirleriyle Tolstoy’un dehasının incelikli bir örneğidir. Aristokratların hayatı balolar, tiyatrolar, şık kulüpler, çok dilli sosyal ortam, at yarışları, av partileri ile anlatılırken; köylüler tarlada gösterilir. Erasmus’un ‘Deliliğe Övgü’sünde yer verdiği köylünün bir benzerini görürüz; çalışmanın erdemini kavramış bir köylü tipi yaratır Tolstoy da. Ancak idealize etmez. Kâh alın teriyle çalışırken, kâh işten kaytarmaya uğraşırken, kâh iyilikle ve yalınlığın bilgeliğiyle donanmış halde çıkarır köylüleri karşımıza. Tezatların gösterilişi, Tolstoy’un en güçlü yanlarındandır.
Romanda Moskova ve Petersburg da birer hikâye kişisi gibi karakterize edilir. Moskova bürokratik, gelenekçi ve kasvetlidir; Petersburg ise eğlenceli, özgür, modern. Şehirlerin bu özelliği, orada yaşayan insanların davranışlarına da yön verecektir. Romanın temel kişilerinden Anna ve Vronski Moskova’da tanışır örneğin. Ancak ilişkileri Petersburg’da yaşanır. Stiva her fırsatta Petersburg’a “nefes almaya” gider. Romandaki en kritik mekân ise kuşkusuz tren garıdır. Anna ve Vronski bir tren garında tanışır, yıllar sonra Anna bir tren garında intihar eder.

Tolstoy, insanı anlatır. Hataları, gelgitleri, acıları, umutları, zaafları, mutlu olma isteği, arzuları, inançları ile insan, dinamik bir varlıktır Tolstoy romanlarında. Karakterler, farklı durumlarda farklı farklı şekillerde davranır ya da biz onların zamanla değiştiğini görürüz. Mazbut ve yuvasına bağlı bir kadın olarak tasvir edilen Dolli, Anna ve Vronski’nin ilişkisini hayranlıkla seyreder örneğin. Merkezde bir aldatma hikâyesi varmış gibi görünse de Tolstoy’un amacı başkadır. Toplumun ikiyüzlülüğünü gösterir ve ahlak kurallarını sorgular. Evlilik dışı ilişkinin yaygın olduğu bir sosyal çevrede Anna, böyle bir ilişki yaşadığı için değil, bunu saklamadığı için dışlanmıştır çünkü. Anna uygunsuz bir ilişki yaşamış gibi de gösterilmez; tepeden tırnağa aşka kesmiş, cesur bir kadın olarak kazınır belleğimize. Kanun yapıcıların babalar ve kocalar olduğu bir hukuk sisteminde, boşanamamış bir kadındır Anna; evlilik kalkanının ardında sinsice ilişki yaşayan biri değildir.
‘Anna Karenina’ en çok, hayatlarımızın birbirine ne kadar bağlı olduğunu göstermek için yazılmıştır belki de. Verdiğimiz kararların başka insanları ne denli etkilediğinin aynası gibidir tüm bu anlatı. Anna Moskova’ya gitmeseydi, Vronski Kiti ile evlenecekti büyük ihtimalle. O aşk Anna’ya iyi gelse, Anna’nın kalbi zehir dolmayacak ve Anna intihar etmeyecekti belki...
‘Anna Karenina’ bir başyapıt. Hasan Âli Ediz’in yetkin çevirisiyle iyi bir okuma seçeneği olarak duruyor.

ANNA KARENİNA �

Lev Tolstoy
Çev.: Hasan Âli Ediz
Yordam Kitap, 2017
1. Cilt: 591 sayfa, 20 TL
2. Cilt: 496 sayfa, 18 TL.