Modern çağın yabancısı bir edebiyat öğretmeni

Dag Solstad, (16 Temmuz 1941, Sandefjord, Norveç) günümüzde Kuzey Avrupa’nın en önemli yazarlarından biri olarak kabul ediliyor. 1965’te yazarlığa adım atan Solstad kimlik ve yabancılaşma temalarını inceleyen kısa deneysel kurgusu ‘Spiral’ ile daha ilk eserinden Norveç Edebiyatı’nda vazgeçilmez sesleri arasında yerini aldı. Tüm dünyayı sarsan ‘68 Olayları’nın ardından ise 1970’de ‘Arild Asnes’ romanı ile genç bir erkeğin gelişim süreci ile politik devrimin ve çatışma ortamının gerekliliğini tema olarak kullandı. Politik duruşunun yanı sıra varoluşçu felsefeye getirdiği yeni yaklaşımla Solstad pek çok roman, öykü, oyun ve deneme kitabı yayımladı. Yazar ülkesinin en prestijli edebiyat ödülü ‘Norveç Eleştirmenler Ödülünü’ üç kere kazanma başarısının yanı sıra ‘Kuzey Avrupa Edebiyat Ödülü’nün de sahibi. Farklı tarzı, topluma çok da uyum sağlamayacak mizaçlı karakterleri, uzun, kıvrak ve trajedi yüklü cümleleriyle, Norveç’te bir çok yazara ilham kaynağı olan Solstad ’Mahcubiyet ve Haysiyet’ ile ilk defa Türkçe’ye çevrildi. Yazarın 1994 yılında yayımladığı insanın toplumdaki yalnızlığı, kendi içindeki büyük derinliği ile düştüğü umutsuzluğu irdeleyen romanla biz de en sonunda Solstad’ın edebiyatı ile tanışmış olduk.

 “Dışarıda karanlık ve insanın üzerine tüm ağırlığıyla çöken bir hava vardı, kurşun renkli gökyüzünden kara yaşmaklara benzer parça parça bulutlar geçiyordu.” Fagerborg Lisesi edebiyat öğretmeni Elias Rukla’nın hayatının en önemli gününün hikâyesi işte böyle kasvetli bir havayla başlar. Rukla işe gitmeden önce her zamanki gibi beyaz gömleğini giyer ve güzel eşi Eva ile kahvaltısını yapar. Hayatını, İskandinav Edebiyatı’nı öğrencilerine anlatmaya adayan Elias, derste 25 yıldır yaptığı gibi bu yıl da ‘eleştirel gerçekçi’ edebiyat anlayışının tiyatrodaki öncüsü Henrik Ibsen’in 1884 yılında yazdığı ‘Yaban Ördeği’ incelemesini yapacaktır. Rukla, modern toplumun içinde ‘eski moda’ olduğunu çok iyi bilmesine rağmen ders sırasında sıkılmış öğrencilerin esere olan ilgisizliği nedeniyle geri dönülemez bir karamsarlığa kapılır. Elias ders zilinin çalmasıyla birlikte eve gitmek için kendini okul bahçesine atar. Çişeleyen yağmurun altında sırf açılmadı diye şemsiyesini öğrencilerin ve öğretmen arkadaşlarının arasında betona vura vura parçalar. Hiçbir suçu olmayan kız öğrenciyi de fırçalar. İşte tam da bu noktada Solstad, okuyucusunu Rukla’nın işkence gören zihnine çekmeye başlar. Arkasından yapılacak dedikodulara kafasına takan Rukla için kendini keşfetme yolculuğuna başlamıştır artık. Yazar ince bir geçiş ile 25 yılı geri sarmaya başlayarak ‘modern topluma yabancı’ karakterini üniversite yıllarına, evliliğine ve öğretmenlik kariyerine geri döndürür. Uzun düşünüşünün ardından Rukla yaşadığı toplumda küçük bir karakter olduğunu fark eder. Ülkesinin gençliğini eğiterek, ülkesine kayda değer bir katkı yapmak isteyen idealist öğretmenin başına neden bu gelir? Bunun cevabını da Solstad şöyle veriyor; “Bir çağ kapanmıştı ve toplumsal konularla ilgili bir birey olarak Elias Rukla’yı beraberinde götürmüştü, zira Elias tam da bu çağda kendini gençleri eğiten bir kamu görevlisi olmaya adamıştı. Yeni bir çağda gençleri eğitmeye niyeti yoktu, bunu yapabilecek vasıflara da sahip değildi zaten. İşte bu kadar basit.” Eser bölümlere ayrılmamış, bazı cümle ve paragraflar çok uzun ve tekrarlar çok fazla. Ancak anlatı, Solstad’ın alametifarikası. Yer yer komediyi cümlelerine yediren yazar okuyucuyu hipnotize ediyor. Okurken hayret uyandıracak kadar akıcı bir şekilde ilerliyor hikâye. Solstad’ın yüz sayfalık ‘yükte hafif, pahada ağır’ yapıtı, diğer çevirilerini heyecanla bekletmeye başlıyor. 

MAHCUBİYET VE HAYSİYET
Dag Solstad

Çeviren: Banu Gürsaler Syvertsen
Yapı Kredi Yayınları
108 sayfa, 10 TL.