Mizah ve hicvin yoldaşı Pançuni

Yabancı bir dili öğrenmek için çalışma yapıyorsanız, orijinal metni ve Türkçe çevirisini bir arada okuyabildiğiniz iki dilli kitaplar çok değerlidir. Ünlü Ermeni yazar Yervant Odyan’ın ‘Yoldaş Pançuni’si Ermenice ve Türkçe iki dilli olarak Nüans Publishing tarafından yayımlandı. Alanında ilk olan kitapla yayınevi, Batı Ermenice dil çalışması yapanlara yardımcı olmayı amaçlıyor.
Ermenice-Türkçe sözlüğü de bulunan, İbrahim Çağlar’ın çevirip yayına hazırladığı kitap, yarım kalmış bir işin de tamamlanması aslında. Daha önce Türkçeye çevrilmemiş, Van’dan gönderilen son iki mektup ve dokuz konferansa da yer veriyor. Kitabın ayrıca Türkçe tek dilli baskısı da Çolpan Yayınları’ndan çıktı.
İstanbul Yeniköy’de 19 Eylül 1869’da doğan hiciv ve politik mizah ustası Yervant Odyan’ın yarattığı ‘Yoldaş Pançuni’, devrimci bir Ermeni propagandisti, sosyalist ve eylemci. “Henüz tüm olgunlaşma dönemlerini tamamlamamış ve kendi işlevselliğinin en coşkulu döneminde bulunan bir hayatı tam manasıyla yansıtmak mümkün değildir” diyor Odyan, Pançuni’yi okuruyla tanıştırırken. Pançuni’nin mektupları üzerinden mizahına ve hicvine başlıyor yazar. Odyan’ın Püzantion gazetesinde tefrika edilen Pançuni mektuplarıyla, 1908 Meşrutiyeti sonrası dört yıllık dönem mercek altına alınıyor. Bu noktada mizah silahını kullanan yazar kahkahalar attırırken düşündürmeden de edemiyor. Pançuni’nin iflah olmaz eylemci söylemleri gerçek yaşanmışlıklardan ve kişilerden beslenirken, 1915 öncesi duruma yönelik derinlemesine bir analiz sunuyor bize. Bu mektuplar ve konferanslar, Odyan’ın düşünce yapısını yansıtması bakımından bir pusula niteliğinde. Tam da bu noktada Pançuni’nin açtığı mizah penceresinden Anadolu’daki sosyal durumu kimlerin bozmaya çalıştığı tek tek masaya yatırılıyor.

Tüm bu sürecin içerisinde düşüncesiz kahramanımız Pançuni’nin dönüşümünü izliyoruz bir yandan da. Mirasta kendine düşen yüklü miktarda parayı har vurup harman savuran Pançuni, abisinin kendi payını iki katına çıkarmasıyla iç çatışmalar yaşıyor. Onu, zenginliğin eşit paylaşımının mecburi bir ihtiyaç olduğu düşüncesine götüren de bu iç çatışmalar oluyor. Ardından doğduğu kent Trabzon’un sakin kahvehanelerinde gürleyen bir sesle yılmadan sosyalizm propagandasına başlıyor. Partisi ve sosyalizm için soluğu eski ismi Dzabılvar olan Elazığ’ın Bahadırlar Köyü’nde alıyor. Pançuni komik hikâyesinde ilk ve en önemli sorunuyla da burada yüzleşiyor: Sınıf bilincine sahip olmayan köylüler. Sınıf çatışması gereklidir ama sınıfın ne olduğunu kimse bilmezken bunu yapabilmek ne mümkün. Böylece Pançuni işe baştan başlıyor; oluşacak sınıf çatışması için işçi ve burjuva sınıflarının kuruluşlarını sağlamaya çalışıyor. İlkeleri doğrultusunda eyleme geçen devrimci Pançuni demagog, hayalperest ve sorumsuzluğuyla Vastragan’da (Van) mücadeleyi yükseltmek için uğraşıyor. Pançuni gerçeğin mizahlaştığı noktada okurunu hiç bırakmıyor. Van’da kendine hatırı sayılır bir yoldaş çevresi de ediniyor.

Pançuni parti merkezine Dzabılvar’dan yazdığı on iki mektubu para isteyerek bitiriyor. Ancak beklediği para hiçbir zaman gelmezken, mektuplarında belirttiği ‘mütevazı çalışmaları’ hakkında merkezden övgü alıyor almasına da manevi teşvikler fiziksel ihtiyaçları karşılayamıyor. Pançuni için geriye İstanbul’a gitmesi için gerekli parayı bulması kalıyor, hem de ‘ilkeleri’nden taviz vermeden. Pançuni’nin Dzabılvar’dan 14 Aralık 1908 tarihinde attığı yedinci mektupta anlattığı bir olay nasıl bir eserle karşı karşıya kalacağınızın ipuçlarını verir gibi; “Kuşatma durumu devam ediyor ve biz askeri ihtiyaçlara uygun olarak tahkim ettiğimiz okul binasında sekiz günden beri kapanmış vaziyetteyiz. Talebe Birliği Başkanı Garo’nun annesi Sara gelerek saflarımıza katıldı. Bu akıllı kocakarı ile işaret yoluyla konuşmak gerek, zira tamamen sağırdır. Sara’nın varlığından yararlanarak hemen ‘Dzabılvar Bilinçli Kadınlar ÖNCÜ Cemiyeti’nin ve ona yardımcı bir kurul olarak da ‘Dzabılvar Ermeni Devrimci Sosyalist Kadınları FEDAKÂR Grubu’nun kurulması işini ele aldım. Bu son teşkilat bir zorunluluk olmuştu, çünkü birkaç günden beri ishalden mustariptim ve fedakâr bir kadının bakımına gereksinimim vardı.”

Yoldaş Pançuni
Yervant Odyan
Çev.: İbrahim Çağlar
Nüans Publishing, 2017
456 sayfa
33 TL