Mitolojiye felsefeyle bakıyor

Kitabın adı yanıltmasın. ‘Gençler İçin Yunan Mitolojisi’, aynı zamanda ebeveynler için de kaleme alınmış. İkincisi, Yunan mitolojisi hakkında bir anlatı değil, aynı zamanda bir analiz, bir irdeleme kitabı. Çünkü Luc Ferry, Yunan mitolojisine felsefeyle bakıyor.
Yunan mitolojisini diğer toplumların mitolojilerinden ayıran iki özellikten biri, bu mitolojinin zihinsel düşünüş biçiminden önceki imgesel düşünüş evresini işaret ediyor oluşunda ortaya çıkarken; ikinci özellik, bu mitolojinin Batı kültürünün temel kanonunu oluşturmasında vücut bulur. Bir ayırıcı özellik daha vardır: Bu özellik, bu mitolojinin, kaynak metin bakımından şair sözü olmasıdır.

Bilindiği gibi, şair sözünün yalan olduğuna ilişkin ilk tepki Platon’dan gelir. Ama bu tepki biraz müphemdir. Temellendirilmiş net itham Nietzsche’ye aittir. Ona göre, şairler birçok yalan söyler, sözgelimi tanrıları onlar uydurmuştur. Nietzsche isim vermez ama kastedilen Homeros ile Hesiodos’tur. İthamdaki kesinlik ikincisinde odaklanır. Homeros’un yapıtlarında, tanrıların ve tanrıçaların anlatıdaki içindeki varlığı, kahramanlarının yaşadığı dünyanın teolojik aktörleri olarak yer alır. Teorik yapıt Hesiodos’a aittir. ‘Theogonia’, yani ‘Tanrıların Doğuşu’ Hesiodos’un yapıtının adıdır. ‘Tanrıların Doğuşu’, teolojik bir yapıt, yani bir din kitabı değildir; bir şiir kitabıdır, yani anlatıdır.
Nietzsche’nin tezi, gücünü buradan almakta...
Ama gerek İyonya’daki gerekse Atina’daki tapınakların varlığını hesaba kattığımızda, bu mitolojiyle bakışımlı olan bir Yunan dini de söz konusu. Bu dinin, monist ve düalist dinlerde olduğu gibi bir kutsal kitabı yok. Yunan mitolojisi, Yunanların bu dinsel dönemini dile getirir. Antik Yunanlar, bu mitolojik evreden felsefeye geçecektir. Diğer toplumlar ise kendi mitolojilerinden felsefeye değil, dinsel dönemlerine geçerler... Luc Ferry, Yunan mitolojisi derken, Yunan mitolojisini tam da böyle bir zemin üzerine konumlandırıyor ve bu bağlam içinde ele alıyor. Ona göre, mitoloji, zihinsel düşünün tarihinin, “Bir ön tarihi, felsefenin ilk uğrağı, felsefenin MÖ 6. yüzyılda Yunanistan’da doğmasının -genelde ‘Yunan mucizesi’ diye adlandırılan bu benzersiz olayın- tek açıklaması olan rahim” dönemini oluşturur. Şöyle devam edecektir Ferry: “(Yunan) mitoloji(si), insanlık tarihinde -Batı’da- ilk kez, ‘tanrısız esenlik öğretisi’, ‘laik maneviyat’ ya da basit bir deyişle ‘faniler için bilgelik’ diye adlandırdığım şeyin taslağı”dır.

Ferry, “Faniler için bilgelik” nitelemesiyle, Yunan mitolojisi felsefenin rahmidir tezinin buluştuğu zemine odaklanır. Bu zemin, kleos kaygısının vücut bulduğu zemindir. François Hartog, şair ile tarihçinin yazdıklarının, yani destan ile tarihyazımının kleos kaygısından doğduğunu söyler. Felsefe de buradan doğacaktır. İlk defa Hannah Arendt tarafından dile getirilen bu felsefi tez, Ferry’nin mitoloji analizinin rotasını oluşturur.
Ona göre, Yunanların dünyası, ölümlüler ile ölümsüzler, insanlar ile tanrılar arasında bölünmüş bir dünyadır. Olimpos’un tanrıları ile doğanın, ayırt edici özelliği ölümsüz olmalarıdır. İnsanın özelliği ise, yaşamının fani olmasıdır. Bu nedenle insanlar ölüm karşısında ıstırap halindedirler.
(Heidegger: İnsan ölüme doğru olan varlıktır.) İnsanın yaşamı bu sonluluğa karşı bir çaba olarak ortaya çıkar. Çocuk sahibi olmak, insanın kendisini devam ettirmenin bir biçimidir; kahramanlık ve onun sağladığı şan sahibi olmak da.. Yunan mitolojisi, bu gerilimi dile getirir. Şiir, tarih ve felsefenin sorusu tam bu noktada ortaya çıkar: Nasıl bir yaşam? İnsan yaşamının amacı edebi kurtuluşu kazanmak ve ölümsüzlüğe erişmek mi olmalıdır, yoksa başarılmış ölümlü bir hayat heba edilmiş ölümsüz bir hayattan daha mı üstündür?

GENÇLER İÇİN YUNAN MİTOLOJİSİ
Luc Ferry
Çeviren: Murat Erşen
İş Bankası Kültür Yayınları, 2022
352 sayfa.