Mitolojinin tarihini değiştiren başyapıt

Yazarlarının başyapıtı niteliğinde muazzam bir çalışmayla karşı karşıyayız: ‘Mezopotamya Mitolojisi’. Yazarları Samuel Noah Kramer ve Jean Bottéro; her ikisi de, biri Sümer dili diğeri Akkadca üzerinden Mezopotamyabilimcisi. Her ikisinin de belli başlı çalışmaları daha önce Türkçeye çevrilmişti. ‘Mezopotamya Mitolojisi’, Bottéro tarafından kaleme alınmış olsa da (metinde konuşan Bottéro), her iki bilim insanının ortak verimlerinin bir sonucu.
‘Mezopotamya Mitolojisi’nin başta gelen ayırıcı özelliği, Mezopotamya mitolojisine ait 51 mitolojik şiiri ilk defa bir araya getiriyor oluşu. 3000 yıl yaşamış bir uygarlığın metinleri. ‘Mezopotamya Mitolojisi’ kuşkusuz antolojik bir özelliği var ama bir antoloji değil. Bu çalışma, 51 metnin gerek dilsel bakımdan gerek gerek mitolojik ve kültürel bakımdan, gerekse bu metinlerden kiminin daha önce yorumlanışlarının tarihi bakımından eleştirel bir analizini içermekte. Böylece ‘bu mitleri üretenlerin düşüncelerinin gelişimini, mantığını, bu metinlerde somutlaştırdıkları dünya görüşünü’ ortaya çıkarmakta.
Kitabın dile getirdiği önemli bulgulardan biri, bu metinlerde kullanılan mitlerin zaman içinde başkalaşıma uğradığı yönündedir. Mitoloji için “Tasarlanmış imgelemler” diyor Bottéro, “Tanrıların, dünyanın, insanın ortaya çıkışıyla ilgi anlatılar.” Bu anlatılar, dinsel duyguyu veya davranışı değil dinsel ideolojiyi dile getirmekte. Bu tasarlanmış imgelemler, ‘dinsel düşüncenin karşılaştığı acil ve hayati sorunlara hakikate uygun biçimde cevap vermek için’, zaman içinde farklı bağlamlarda kullanılmış ve başlangıçta ‘açıklayıcı anlatılar’ iken zamanla ‘açıklama izleklerine’ dönüşmüşler. Yani bu kitap bir sözlük çalışması değil.
Mezopotamya uygarlığı için, “Yazıya dayaklı bir uygarlık” nitelemesinde bulunuyor Bottéro. Yaşayabilen ilk yazı sistemini keşfeden bu kadim uygarlık, insanların belleğinden köklü biçimde yok olduğu için, bu uygarlığın taşıyıcıları ile aramızda uzun süreli bir kopukluk yaşandığı için, bu uygarlığa ilişkin kesin bilgilerin hepsi, topraktan çıkaraılan yarım milyon dolayında Sümerce ve Akkadca tablete, yani yazıya dayanmakta.
Mitolojinin en belirgin özelliği insanlığın başlangıcıyla ilgili bir düşünme biçimini dile getirmesidir. Bugünkü düşünme biçimine, mitsel düşünme biçiminden kavramsal/zihinsel düşünme biçimine, Karl Jaspers bu dönüşüm evresini biraz bulanıklaştırsa da, MÖ 6 yüzyılda Antik Yunanda geçilmiş olduğunu hesaba katarsak, mitoloji, yaygın biçimde bu dönemden önceki evreye işaret eder. Bu mitolojik dönemin başlangıcını, 3200’de yazı sistemini keşfeden Mezopotamyalıların mitolojik metinleri oluşturur. Ama yaygın kanı, başlangıca ilişkin mitolojinin Yunan mitolojisi olduğu yanılsamasını içerir. Mezopotamya Mitolojisi bu yanılsamaya son vermek için çok önemli bir çalışma.

Haftanın Önerisi

1- Mevlânâ, Mesnevi, Farsçadan çeviren Hicabi Kırlangıç, Hece Yayınları: Bu tercümeyi ayırıcı kılan, “hece vezninin imkânlarından yararlanılarak hazırlanmış bir çalışma” olması.
2- Mehmet Aycı, Böyle Biliriz, Cümle Yayınları: Portre yazılarından oluşan bu kitap, bir yazarın değil, bir şairin denemeleri. Aycı, portresini çizdiği kişilerin, cemiyet içindeki konumunu değil, varlıktaki durumunu analiz ederek yazıyor.

MEZOPOTAMYA MİTOLOJİSİ
Jean Bottero, Samuel Noah Kramer
Çeviren: Alp Tümertekin
İş Bankası Kültür Yayınları, 2017
896 sayfa, 55 TL.