Meraka övgü

İlber Ortaylı’nın Yenal Bilgici’nin sorularını yanıtladığı, ikilinin 2019’da yayımlanan ilk ortak çalışması ‘Bir Ömür Nasıl Yaşanır?’, özellikle gençlere verdiği tavsiyelerle pek çok insanın hayatına dokunmuştu. Tam üç yıl sonra, bu sohbetin hem devamı hem de daha derini var karşımızda. Bu kez Bilgici ve Ortaylı, bir ömrü yaşarken nelere ihtimam göstermemiz gerektiğini konuşuyor. Bu tecrübe, yaşam bilgisi aktarımı gerçekten de çok kıymetli. En çok da genç okurlar için. Ortaylı’nın hayata ilişkin düşünceleri, okuduklarından biz okurlara aktardıkları, bizi kocaman seyahat, yürüyüş, okuma planları ve listeleri yapmaya teşvik ediyor. Ve elbette bunları uygulamaya...
‘Bir Ömür Nasıl Yaşanır?’da olduğu gibi, İlber Ortaylı’nın birikiminden ve kütüphanesinden süzülen seçkiler de var. İstanbul’da gezmenin incelikleri, rotalar, roman, seyahatname, felsefe, tarih kitapları önerileri, baştan başlamak ve yeniden okumak için kıymetli listeler... Kitabın başlarında hayat ve yaşam sözcükleri üzerine söyledikleri kitapta ne okuyacağımızın habercisi: “Hayat dediğimiz bir süredir. Yaşam ise o süreyi nasıl kullandığınızdır. Bizde bu iki sözcüğü dönüşümlü kullananlar var; bu çok yanlış. Burada iki ayrı sözcük olması boşuna değil. O süreyi nasıl geçirdiniz, nasıl davrandınız, üslubunuz neydi? İşte o yaşamınızdır.”
Muhakkak ki İlber Ortaylı’nın anlatacakları bizi her koşulda etkilerdi ama Yenal Bilgici’nin isabetli, üzerine düşünülmüş, emek verilmiş soruları bana kalırsa bu sohbeti ve bu kitabı ayrıcalıklı kılan şey. Örneğin Ortaylı, yetenekten söz ederken konu zanaata geliyor ve Bilgici, “Zanaata eğilmeli dediniz. Demek ki insan, ayrıca bir eğitim alsa dahi, evvela ellerine bir bakmalı. Tarihin her döneminde geçerli olmuş, işe yaramış, kişiyi yarı yolda bırakmamış yetenekler bunlar” diyor cevaben. Seneca’dan akıllı telefonlara, Aristoteles’ten sosyal medyaya doğru yönlendiren de Bilgici’nin isabetli soruları ve araya girişleri. Bilgici sunuş yazısında, bu röportaja hazırlanırken, Seneca, Cicero, Marcus Aurelius, Platon, Farabi, Yusuf Has Hacib okuduğunu anlatıyor. Nasıl ki İlber Ortaylı’nın kitap önerileri var, Bilgici’nin de ‘Bir Ömür Nasıl Yaşanır?’ ve ‘İnsan Geleceğini Nasıl Kurar?’ kitaplarına hazırlanırken okuduğu kitap listesi meraklı okurlar için iyi olacaktır...
Pandeminin etkisinden de sık sık söz ediyorlar Bilgici ve Ortaylı, en çok da ebeveynlerin dikkat edeceği eğitim meselesinden. Ortaylı’nın eğitime verdiği önemden söz etmek manasız elbette ancak uzaktan eğitimin hayatın yeni gerçeği mi olacağı konuşulurken, kendisinin bu konuda düştüğü şerh, herkes için önemli. Örneğin anaokulunun sadece çocukların oyun oynaması, zaman geçirmesi için değil, topluma bağlanmayı öğretmek olduğunu söylüyor. Anne-babaların bunu öğretmesinin mümkün olmadığının altını çiziyor. Ben kitabı okurken, zeytinliklerin madene açılması konuşuluyordu. Ortaylı da sohbet boyunca sık sık konuyu doğaya, çevreye getiriyor: “Kendi doğasını sevmeyenler, ağaç sevmeyenler şehirleri de tahrip ediyor. Dikkatli olunmazsa uyumlu yaşayacağımız, kayda değer bir doğa da kalmayacak. Bu gidişle gelecek kuşaklar kuşları, çiçekleri ancak kitaplarda görebilecek” diyor. Doğaya dönmeyi, doğayla barışmayı tavsiye ediyor sık sık.

‘İYİ DEĞERLENDİRİRSENİZ YAŞAM DA UZUNDUR’
Yalnız kalmanın anlamına, kıymetli bir araya gelişlere, yürümeye, etrafa dikkatle bakmaya, merak etmeye hak ettiği kıymeti vermeye bir övgü bu sohbet. Hayatın kısalığı, uzunluğundan konuşurlarken, “İyi değerlendirirseniz yaşam da uzundur” diye altını çiziyor Ortaylı. Hayatı iyi değerlendirmek, iyi yaşamak, bu meseleye dikkatle eğilmek, bizim gibi akıllı telefonlarla, teknolojiyle çevrilmiş, sürekli meşgul insanlar için zor. Ben bu hayatı yanlış mı yaşadım diye sorduruyor insana, doğru. Ancak Ortaylı’nın bu meseleye rikkatle eğilişi çok değerli.
Bu sohbetten aklınızda çok şey kalıyor elbette, yine birini seçersem, bu kitaptan aklımda kalan en önemli kavramın ne olduğunu söyleyebilirim: Merak. Bilginin kolay ulaşılabilirliği, ancak lazım olduğunda Google’a sormak gibi bir davranış biçimi geliştirdi hepimizde. Halbuki, insanı gözünü açtığından ölene kadar besleyen yegâne şey belki de merak. Ancak merakla yeni bir dille, yeni bir yemekle, yeni bir sebzeyle, yeni bir yönetmenle, yeni bir kitapla tanışabiliyor insan. Ortaylı da “Meraksız insanın eğitiminin de faydası yoktur, meraksız insanın parasının da önemi yoktur. Kendi kendini inşa etmeyi de beceremez. Umut etmek için, hayal kurmak için, iyi bir ömür yaşamak için hepinize gereken, kendi kendinizi inşa etmenizi öğrenmektir. Hayat denen köprüden ancak bu şekilde geçebilirsiniz” diyor.

İNSAN GELECEĞİNİ�

NASIL KURAR?
KENDİNİ İNŞA ETMENİN YOLLARI
İlber Ortaylı
Söyleşi: Yenal Bilgici
Kronik Kitap, 2022
288 sayfa, 50 TL.