‘Matuşka, küçük anamız, uyanın...’

1762 yılının 28 Haziran Cuma günü, henüz ‘Çariçe’ unvanı kazanmamış, Alman asıllı ve gerçek adı Sophia olan Katerina, “Büyük Petro’nun inşa ettirdiği minik deniz yalısında uyumaktadır. Finlandiya körfezinin yumuşak dalgalarının yaladığı birkaç metrelik dar bir setin üstündedir”. Hayatında etkili olmuş üç kişiden Gregori Orlov’un kardeşi Aleksey Orlov, sessizce odasına girer ve fısıltıyla: “Matuşka, küçük anamız, uyanın! Zamanı geldi! Kalkmalı ve benimle gelmelisiniz! Tahta çıkışınız hazır!”
Katerina nicedir bu anı beklemektedir. Bu haberle Panin, Daşkova ve Gregori Orlov’un tertiplediği darbe başarıya ulaşmış, Rus tarihinde yeni bir dönemin ilk adımı atılmıştır. Darbe yapılan kişi, Çariçe Yelizaveta’nın vasıtasıyla Rusya’nın geleceğini kurtarmak adına evlendirildiği fakat bir türlü çocukları olmayan kocası Çar Petro’dur. Her şey yolunda gitmiş, adeta ‘uyanan’ sadece Katerina değil Rusya olmuştur. Artık içki, köpek ve oyuncak asker düşkünü Petro yerine, okuma, sohbet ve atçılık meraklısı Katerina iktidardadır. ‘Hırslarından asla vazgeçmemiş, sabır ve tahammülü kılavuz edinmiş’, başta ‘dış politika oyununda bir piyon olarak öne sürülen’ bu eski Alman prensesi, artık devlet ve bireysel ilişkilerini başka karmaşalarla sürdürecektir.
Dine karşı pragmatik olup bu sebepten Protestanlıktan Ortodoksluğa geçebilen, çok güzel olmadığı halde, ‘güç sevgisi ile sevgiyi cezbetme gücünü uzlaştıran’ Katerina, hayatı boyunca 12 sevgili edinmiş, bunlardan çocuklar doğurmuştur. Tarihçi Robert K. Massie, Hakan Abacı’nın çevirisiyle okurla buluşan biyografi eseri ‘Çariçe Katerina’da, Rus tarihinde ‘Petro’nun (büyük) dengi olabilmiş tek insan’ olarak tanımladığı, ‘devlet çıkarları için çocuk doğuran’ bu ilginç öznenin hayatına odaklanıyor. Onun adım adım bahtsızlıktan tahta yükselişini ve burada yaptığı işleri, çevresi ve dönemiyle beraber aktarıyor. “Havaların soğuduğu eylül ayı (1749 olmalı) ortalarında Katerina ciddi bir diş ağrısına tutuldu” benzeri onca detaylı cümleyle de biyografisini kronolojiden psikolojiye indirmeyi başarıyor.
Saray entrikaları, güç çekişmeleri, kilise ilişkileri, gönül eğlenceleri, müsriflikler, tuhaf eğlenceler, insan trajedileri yanında savaş ve tarih bilgileriyle örülmüş kitapta en ilgi çekici bölümlerden biri, ‘Sanat, Mimari ve Bronz Atlı’ başlığını taşıyor. Fransız İhtilali’ni monarşi için bir tehlike olarak gören ve onun geri gelmesi için mücadele eden, Montesquieu, Diderot, Rousseau, Corneille, Moliere, Cervantes, Miton, Pope, Fielding kitaplarını seven Katerina, belki asıl ‘tahta çıkmasının üstünden bir yıl geçmeden St. Petersburg’daki Ermitaj Müzesi’nin günümüzde barındırdığı muhteşem sanat koleksiyonunun temelini atmış’ olmasıyla önemlidir. 1765’te Diderot’nun kütüphanesini satın alan, kısa sürede ‘Avrupa tarihinin en büyük koleksiyoneri ve hamisi haline gelen’ Katerina, ‘binaların amacını şahsi karakteri ve zevk biçimi’ olarak yansıtması için mimarlığı teşvik etmiş, park tasarımlarını önemsemiştir. Devlet işleri bittiği zaman âşıkları, yakınları ve dostlarıyla hoşça vakit geçiren, yemeği pek önemsemeyen Katerina, ‘yaşadıklarıma katlanabilmemin sebebi ne zaman fırsat bulduysam gülmemdir’ demektedir.
14 yaşında ülkesinden, annesinden, mezhebinden ve hatta dilinden kopan, ordu ve kilise destekli bir darbeyle kocasının yerine tahta geçen Katerina, bugün Puşkin, Gogol, Tolstoy ve Dostoyevski’yi çıkaran kültürün ilerleticisi olarak da anılıyor.

ÇARİÇE KATERİNA �

Robert K. Massie
Çeviren: Hakan Abacı
İş Kültür, 2020
696 sayfa, 90 TL.