Marco Polo Marco Polo

13. yüzyılın ilginç seyyahı Marco Polo, ‘Asya’nın ilk coğrafi, tarihi, etnografik ve bilimsel tasvirini’ yapmakla kalmaz, Batı’nın asırlar sürecek Doğu iştahının da temellerini atar. Özünde ‘ticaret’ yatan bir seyahattir yaptığı ama düştüğü kayıtlar iki kültür (aslında Batı ile çokkültürlü Doğu daha uygun) arasındaki temel ayrışımları da içerir. Anadolu topraklarından Çin’e kadar uzanan geniş alanda dört kitaplık bir eserdir Venedikli gezginin yazdıkları. Kişiliği kadar verdiği bilgiler de zaman zaman sislere gömülür. Hatta kitabının farklı versiyonları bile vardır.

Alfa Yayınları Ramusio’nun metnine dayanarak ‘Seyahatname’nin tam metnini sunarken, İş Bankası, Laurence Bergreen’in ‘Marco Polo’ biyografisini yayımladı. Böylelikle okur iki kitabı aynı anda okuyarak hem Marco Polo hem de eseri üzerinde daha derinlikli okumalar yapma şansına kavuştu. Sonuçta, her biyografi ana esere bağlanmak durumundadır. Marco Polo öncesine kadar Avrupa’nın Doğu hakkında bildikleri daha çok Kitab-ı Mukaddes’e dayanırken, Polo bu algıyı gerçeğe dönüştürür. Bu gerçekliğin kendi içinde açtığı tartışmalar bir yana, bugün de çoklu okumaya imkân vermesi önemlidir. Dileyen Hasan Sabbah’a, isteyen Türkler, Kürtler, Ermeniler hakkında yazdıklarına yoğunlaşabilir. Yer yer fantastik bölümlerle örülen seyahatname içte bir ‘geri dönüş miti’ barındırır. Bütün bu bilgiler, gözlemler, yorumlar, notlar, Batı’ya dönüldüğünde asıl değerini kazanacaktır.

Laurence Bergreen, kapsamlı biyografisinin altbaşlığında ‘Venedik’ten Şang-tu’ya’ ifadesini kullanıyor. Venedik, öznenin ilk adımını attığı yer olmanın yanında ruhunun da bağlandığı mekândır. Fakat, göz kamaştırıcı Doğu, çok katmanlı coğrafi, kültürel, dini, etnik yapısıyla ufuk açıcıdır. Salt Kubilay Han ve onun ‘Pax Mongolica’ üzerine yazdıklarını aktarması dahi Doğu’nun yüzyıllardır haksız yere yaftalanmasının önündeki en değerli belgeleri arasındadır. L. Bergreen bir yandan ‘Seyahatname’nin ana metnine dönerken, Avrupa tarihi ve Polo’nun eleştirisini yapmaktan geri durmaz. “İman çağında bile bir seyahatin başarısı, hazırlığa ve zamanlamada ifadesini bulan şansla yoğrulmuş bilgiye dayalıydı. İlerleyen aylarda Polo’ların yetersizliği ortaya çıkacaktı.” Bu ifadeler, metin kadar seyyahların da geliştiğini gösterir.

‘Seyahatname’de ilginç pek çok ayrıntı bulunuyor. Alfa, dipnotlar yoluyla okuru bilgilendirmeye çalışıyor. Gözden kaçmayan hususlardan biri, Doğu’nun ticaret dilindeki soyutlamalardır. Zengin mal çeşitliliğine sahip Doğu, kendine özgü bir geçişken dil kurmuştur. Yöntem, henüz teorik bir bağlama kavuşmamış bile olsa pratiğin can bulduğu yerdir. Ayrıca Azra Pound benzeri bir gözle bakıldığında bölümlerin şiirselliği de gönül çelici nitelikte.

Bir insanın 13. yüzyılda kat ettiği coğrafi ve kültürel mesafe ve L. Bergreen’in vurguladığı gibi ‘içeriğin büyük oranda doğru olmasına rağmen’, her bakımdan şaşkınlık verici cesareti, insanın binlerce yıldır süren yeryüzü macerasının canlı bir yansıması olması bakımından da hayranlık uyandırıcı. Polo’yu okumak, insanı düşünmeye de fırsat veriyor çünkü.