Kuzeylileri nasıl bilirdiniz?

Sözlü edebiyatın en bilinen ürünü olan masallar, destanlar ve mitler, belli bir zaman, o zamanın şartları, toplumların tarihsel ve coğrafi durumları, sosyolojik özellikleri, dinî ritüelleri gibi birçok konuda edindiğimiz ilk kaynaklar ve aynı zamanda ilk edebiyat ürünleri… Mitler ve mitoloji dendiğinde akla ilk olarak Antik Yunan gelse de geçtiğimiz yıllar içinde Vikingler ve Viking mitolojisi de -özellikle popüler kültür araçlarıyla- son derece ilgi çeker hale geldi. Bu anlamda Nors mitolojisiyle ilgili yeni kitaplar yayımlanırken, bu çalışmalara geçtiğimiz günlerde çok başarılı bir kitap eklendi: Daniel McCoy tarafından yazılan ve İletişim Yayınları’ndan çıkan ‘Viking Ruhu: Nors Mitolojisi ve Dinine Giriş’.
Yazarın uzmanlık alanı Norslar ve Cermen halkların Hıristiyanlık öncesi dönemleri, mitolojileri ve pagan inançları olunca, çalışma da gerçekten Nors halkı üzerine dikkate değer derinlikte olmuş. Kitap, öncelikle tam olarak yukarıda bahsettiğim gibi bir toplumsal analizle başlıyor.
Nors halkının ya da daha çok bilinen kullanımıyla Vikinglerin dinî inançları, tanrıları, kader inançlarının olup olmadığı, toplumsal ahlâk anlayışları, ölüme ve öbür dünyaya bakışları ve toplumsal cinsiyet algıları, kitabın ilk bölümünde oldukça detaylı bir şekilde okura sunuluyor. İkinci bölümde ise bildiğimiz ya da ilk defa duyduğumuz Nors mitolojisine ait hikâyeler, kaynaklarıyla birlikte anlatılıyor. McCoy’un çalışmasının en kıymetli yanlarından birinin, gerek ilk bölümde gerekse de mitlere yer verdiği ikinci bölümde faydalandığı kaynaklara açıkça yer vermesi olduğu kanaatindeyim. Yazar, kendi araştırmaları doğrultusunda ulaştığı bilgileri ve özellikle mitleri değerlendirirken, hangilerinin Viking Çağı’na daha uygun, hangilerinin ise sonradan değiştirilmiş olabileceğini belirtiyor. Onun bu değerlendirme ve yorumları da Viking Çağı denilen dönemin zihinlerde daha net bir şekilde yer bulmasını sağlıyor. Ancak McCoy, efsanelerin sonradan değiştirilmesinin de efsane/mit uzmanları için son derece olağan bir durum olduğunu belirtiyor: “Yaşayan gelenekler... düşünmeden tekrar tekrar devredilen durağan fosiller değillerdir; bunları aktaranlar değiştikçe, onlar da sürekli değişir. Hiçbir gelenek, yenilik olmadan gerçekten yaşayamaz.”
Daniel McCoy mitolojik hikâyeleri, Viking tanrı ve tanrıçalarını okura aktarırken kelimelerin etimolojik anlamlarını da sunuyor. Böylece Vikinglerin hemen her şey için kullandıkları kelimelerin, niteledikleri şeylerle anlamlı bir bütün oluşturduğu görülüyor. Hikâyelerin kendilerine gelince, bunların arasında en çok bilinen ve popüler kültür vasıtasıyla aşina olduklarımız da var, daha az bilinenler de... Örneğin tüm popüler kültür ürünlerinde Thor’un fiziksel özelliklerinin yanında karakteri de ön plandayken, mitlerde tam da Viking ruhuna uygun bir şekilde onun daha çok kaba kuvvetiyle var olduğunu, büyük bir derinlik ya da entelektüel kapasite taşımadığını görüyoruz. Sonsuz bilgelikteki Odin’in ise oldukça pragmatik bir yapısı olduğu fark edilebiliyor. Vikingler hakkındaki şimdiye dek yalnızca popüler kültür üzerinden bilgi edinen okurlar ise Loki’nin dişil özellikleri karşısında oldukça şaşırabilirler. Kitapta yer alan tüm mitler içerisinde benim ilgimi en çok çeken ise ‘Sigurd Destanı’ oldu. Viking dünyası ve çağı için fazla ‘romantik’ bir yorum olabilir, fakat bu mit aşka ve sevgiye dair kadim bir Romeo-Juliet hikâyesi olarak zihinlerde canlanabiliyor. Belki de Shakespeare de bu mitlerden etkilenmişti, kim bilir?

MÜCADELECİ RUHLAR...
Kitabı edinen okur fark edecektir ki, aslında yazar kitap boyunca yaptığı etimolojik çözümlemeler ile dil ve anlam dünyamıza oldukça büyük zenginlik katıyor. Aynı zamanda ‘Viking ruhu’ ile neyi kastettiğini netleştiriyor: Mücadele etme gücü. Zira Vikingler, genel itibariyle barbar, savaşçı ve istilacı bir toplum olarak bilinseler de bunun özü aslında onların mücadeleci ruhları... Çünkü -belki de birçok insana ilginç gelecek bir şekilde ve kitapta detaylı olarak anlatıldığı gibi- Vikingler aslında kaderci bir toplum ancak bu kadercilik onların her şeyi olduğu gibi kabullenip bırakmalarına neden olmuyor. Aksine, sonlarını bilerek, başlarına gelecekleri olumsuz da olsa öngörmeyi isteyerek, mücadele etmekten vazgeçmiyorlar. Bu tespit de Viking ruhunun, popüler kültürdeki hâlini dönüştürücü nitelikte görünüyor.
Daniel McCoy, detaylı ve her satırı insanı o dünyanın olağanüstü niteliklerine götüren, aynı zamanda da bilimsel ayrıntıları okura sunabilen bir mitoloji ve tarih kitabı yaratmış. Belki de bu kitap, sadece masalsı mitlerin değil, Viking ruhunun da toplumlar arasında ilham olmasına vesile olur.

VİKİNG RUHU:

NORS MİTOLOJİSİ VE DİNİNE GİRİŞ
Daniel McCoy
İletişim Yayınları, 2019
320 sayfa, 40 TL.