Kitap fuarlarının tarihi

Almanya’daki yazar arkadaşımız Halit Çelikbudak, Türkiye’deki kitap fuarları ile ilgili bir yazı gönderdi. Yazısını özetlediği kişi, araştırmacı Gökhan Akçura. Sevgili dostum Deniz Kavukçuoğlu, 1930’lardan bu yana bu alanda yapılan çalışmaları araştırmasını istemiş.
Ben de bu araştırmanın konu başlıklarını aldım. Akçura’nın yaptığı, gerçekten çok önemli bir araştırma, yayın tarihimize ışık tutuyor.

*Türkiye’de düzenlenen ilk kitap sergisi, 1929 yılında Türk Ocağı tarafından açılan ‘Türk Matbaacılığının İkiyüzüncü Yıldönümü’ adlı bir sergiydi. Serginin düzenleyicisi (ve kitap sergileri konusunda o dönemin en önemli uzmanı) Selim Nüzhet Gerçek, bu sergi için Türkiye’de ilk basılan 23 kitabı ve ilk matbaamıza dair bazı belgeleri bir araya getirmişti. Yeni Türk harfleriyle basılan ilk kitaplar için de özel bir köşe düzenlenmişti.

*Selim Nüzhet Gerçek’in 1932 yılında İstanbul Halkevi adına açtığı Kitap Panayırı’nı milat olarak almamız galiba daha doğru olacak. İstanbul Darülfünunu (Üniversitesi) meydanında açılan sergi, 20 pavyondan oluşuyordu. Dört gün süren kitap sergisinde yayınlar yüzde 10 indirimle satılıyordu.

*1933 yılında Ankara’da İsmet Paşa Kız Enstitüsü ile Ticaret Lisesi mekânlarında Maarif Vekâleti tarafından bir ‘Maarif Sergisi’ açıldı. Bu sergi kapsamında Ticaret Lisesi’nin bahçesinde bir de Kitap Panayırı düzenlendi.

*İstanbul’da 15 Ocak 1938 tarihinde Beyoğlu Halkevi tarafından açılan Kitap Sergisi 1936 ve 1937 yıllarına ait kitapları bir araya getirir. İstanbul’daki 12 yayınevinin ve kitaplarını kendi çabalarıyla bastıran bazı yazarların katıldığı sergide yaklaşık 500 kitap sergilendi.

*Bu kitaplar sergi süresince yüzde 20 indirimle satıldı. 1 Ocak 1939 tarihinde Beyoğlu Halkevi’nde açılan İkinci Kitap Sergisi’nde ise 1938 yılında yayımlanan kitaplar toplu halde sunuldu. 17 kitap Atatürk konulu, 90’ı sosyal, iktisadi ve hukuki, 120’si hikâye ve roman, 40’ı da çeşitli konulardadır. Kitapların 75’i çeviridir. 1939 yılında açılmayan sergi 1940 ve 1941 yıllarında ocak ayında tekrarlanır.

*Yurtdışında ilk kitap sergisi 1937 yılında Atina’da açılır. Açılışa devletin başındakiler katılır. Aynı sergi daha sonra Belgrad’a da götürülür ve İsmet İnönü’nün ve Romanya Kralı’nın katılımıyla açılır.

*1939 yılında Hasan Âli Yücel’in maarif vekilliği döneminde açılan Birinci Türk Neşriyat Kongresi’nin yanı sıra ‘On Yıllık Neşriyat Sergisi’ düzenlenir. Neşriyat Sergisi 1 Mayıs 1939’da, kongre başlamadan bir gün önce Ankara Sergievi’nde açılır. Açılışı Başbakan Refik Saydam ve Maarif Vekili Hasan Âli Yücel yapar. Bu sergide bakanlık bir katalog yayımlar. Sergi 22 Temmuz-9 Ağustos 1939 tarihleri arasında İstanbul’da, daha sonra da İzmir Fuarı’nda açılır.

*Bir küçük girişimi de Hürriyet gazetesi yapmıştır. Genel Müdür Nezih Demirkent’in kararıyla Teşvikiye’de Işık Lisesi’nin girişinde bir kitap fuarı açmıştık. İlgi de görmüştü. Gerçek bir kitap fuarı TÜYAP’ın girişimiyle açıldı. Birçok yer değiştirildi. Etap’ın (Şimdiki The Marmara Oteli) altında başladı, Tepebaşı’na taşındı, şimdi de kendi yerinde fuarları açıyor. Hiç kuşkusuz başarılı örnekler daima başka girişimleri de doğurur. Şimdi birçok belediye kitap fuarları açmakta, imza günleri düzenlenmektedir.

Başlangıçtan bugüne kitabın okura ulaşması için bütün çaba gösterenleri sevgiyle anıyorum.