Kitabın dışı da bir serüvendir...

Numaralı ve özel baskılı kitaplar, meraklısı için içeriği kadar başka fiziki unsurlarıyla da önem taşır. Ben bir kitabı okurken yayın tarihine bakarım, bir de kime imzalandığına. Ama dostum Haluk Oral gibi bu tür bir koleksiyonu hiç düşünmedim. Bazı meraklılar için dikkat edilecek özellikler şöyle sıralanabilir: Kitabın kâğıdı, cildi, yazı karakteri, içindeki görseller, baskı adedi...
Uzun yıllar sahaflık yapan Emin Nedret İşli bu tür özel tasarlanmış, basılmış, ciltlenmiş, süslenmiş ve de numaralanmış kitapları çok gördüğünü belirtiyor. Özellikle Avrupa’da başlı başına bir piyasa, ekol olma durumu söz konusu.
Gutenberg’den yaklaşık 300 yıl sonra matbaa ile tanışan Osmanlı toplumunda özel basılmış kitaplara rastlamak Tanzimat sonrası gelişen matbaa ve basın hayatı sırasındadır. Bazı Osmanlıca baskı kitapların ‘erkân’ nüshası yani üst düzey yöneticilere verilmek üzere özel baskı olarak yapıldığını biliyoruz. Bir sadrazam veya vezire sunulacak bir baskı kitabın özel olarak ciltletildiği ve süsleme yapıldığının kütüphanelerde sayısız örneği vardır.
Avrupa kitap piyasasında numerote (sayılı) kitap basmak çok özeldir. Apayrı anlamlar taşır. Ülkemizde de bu durum Cumhuriyet’in ilanı ve modern kitap basım teknolojisinin gelişimiyle ilgili olarak örneklerini çoğaltmıştır. Özellikle edebi eserler yönünde numaralı, özel kâğıtlı baskıların 1930’lu yıllara doğru arttığını görüyoruz. Bazı şiir kitapları ve romanların normal kâğıtlı ve kuşe kâğıtlı olmak üzere iki ayrı türde basıldığı, bazılarına özel baskı numarası verildiği görülür.

* Bu türün en güzel örneğini Nâzım Hikmet’in ‘Şeyh Bedreddin Destanı’ isimli kitabında görürüz. Bu kitabın bir saman kâğıtlı, bir de kuşe kâğıtlı baskısı vardır. Özel baskılı olan nüshada bir de Ali Suavi Sonar tarafından yapılmış bir Nâzım Hikmet portresi bulunur. Kitabın bu çeşidi 125 adet basılmış ve numaralanmıştır.
* Diğer bir kitap Asaf Halet Çelebi’nin ‘He’ isimli şiir kitabıdır. Çelebi kitabını 1942 yılında İstanbul’da tam 500 adet bastırmıştır. İki fiyat konulan kitapta Selim Turan, Ferda Başman, Arif Kaptan gibi ressamların gravürleri vardır. Çelebi kitabının sadece dört nüshasına kendine ait bir portre şeklinde gravürü eklemiş, onun üstünü de imzalamıştır.
* Türkiye’de numaralı ve özel kitapların basımı konusunda bir numara olmuş bir yayıncı vardır. O da Ferit Edgü’dür. Ada Yayınları adıyla kurduğu kitabevinde pek çok yayını özel olarak basmış ve numaralamıştır. Özel olarak satılan koleksiyon değeri olan bu yapıtlardan biri Tezer Özlü Kıral’ın ‘Eski Bahçe’ isimli öyküler kitabıdır.
* Cumhuriyetimizin banisi Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün de ünlü eseri ‘Nutuk’ 1927’de iki ayrı nüsha olarak basılmıştır. Biri milletvekilleri dış temsilcilikler, diplomat ve devlet adamları için yapılan özel baskı, diğeri ise Türk Hava ve Çocuk Esirgeme kurumlarına gelir olarak birkaç yüz bin basılan halk nüshasıdır. Halk nüshaları bile özel olarak numaralandırılmıştır.
Kitabın sadece içinin değil dışının da serüveni, her kitap meraklısını ilgilendirir.