Kırık bir testinin parçaları

Tiyatroyu sanatların atası sayanlar hepten haksız sayılmazlar. Sonuçta asıl vasfını sahnelenerek kazansa bile okunduğunda tiyatro metni şiirden hikâyeye, romandan sinemaya, tarihten felsefeye değin pek çok çağrışımı da taşır. Dil hücreleri sanki korunaklı patlamalar halinde çiçek açıp durur. Türkiye eskisi kadar yeni ve özgün tiyatro metni yaratamıyor. Klasikler ve onların yeni çevirileri bu sebepten daha bir ilgi çekici oluyor. Alman edebiyatının seçkin yazarlarından Heinrich von Kleist’ın ‘Kırık Testi’si de böyle. İçerdiği komedya ve Kafka’yı önceleyen absürt insan-mekân çerçevelemeleri yanında cesur sistem satirizmiyle o hâlâ canlı bir eser.
Sait Faik hikâyelerinde gördüğümüz gibi mahkeme salonları insanlar kadar hayatın da canlı, sembolik karşılığıdır. ‘Kırık Testi’ de örneğin Huisum adındaki bir Hollanda yerleşkesinde olanlara odaklanır. Adalet müfettişi Walter, Huisum’a doğru gelmektedir. Oranın adalet dağıtıcıları ise kendi kurdukları düzen içinde günlerini gün etmenin peşindedirler. Bir tedirginlikle birlikte merak havası doğar. Sonunda Walter gelir ve Adam isimli (isme ve çağrışıma dikkat edelim) hâkimin başkanlığında Bayan Marthe’nin ‘Kırık Testi’ mahkemesi açılır: “Sizi testi parçalayan serseriler, sizi! / Ödeteceğim size bunun bedelini, görürsünüz!” diye bağıracaktır Bayan Marthe.

Her bölüm ve her sahnede devrin adalet anlayışı ve yargılama biçimiyle adeta alay eden yazar, devletin konumlanışı, saçmalık ve tutarsızlıklarla örülü insan ruhu üzerine zekice sözler söyler. Kırık, ‘kuru gürültü, ıvır zıvır şeyler işte’ diye küçümsenen ‘basit bir testi davası’ Bayan Marthe ve Müfettiş Walter’in hamleleriyle genişleyerek bir komedi şaheserine evrilir. Mahkeme başkanı, ‘Hintli bir arabacıdan aldığı tavuğun’ derdindedir. Erişte topağı takılmıştır kafasına tavukla ilgili. Yargılama usulü hepten delik deşiktir. Oysa başkasının basit bir testi davası olarak gördüğü şeye Bayan Marthe “Kusura bakmayın, hiçbir şey görmüyorsunuz” sözüyle karşı çıkar. Ona göre testi, Avrupa ve onun geçmişinin bir sembolüdür: Hollanda vilayetleri, Kaiser V. Karl, Fransa ve Macaristan kraliçeleri diye başlayarak sayar da sayar. Sanki bir bilge konuşuyordur. Testi, bir nesne değil imgedir. Hâkim Adam ise “Bu kırık dökük tarihi hikâyeyi anlatmayı bırakın artık” karşılığını verecektir ona. “İzin verin” der bu söz üzerine Bayan Marthe, “Testinin güzelliği de davayla ilgili!”
Sadece burada kalmaz hikâye, Eve (Havva’ya dikkat) ile evlenmek isteyen zanlı Ruprecht belirir iyiden. 13 sahneden oluşan ‘Kırık Testi’ aşk, aldatma., tutku gibi kavramları tiyatronun sıkça başvurduğu dil oyunları ve göndermelerle canlı tutar; merak ve heyecan metin boyunca işler. Adım adım, adaleti sağlamakla görevli hâkimin, davanın asıl suçlusu olduğu ustaca sökülür. Böylece Kleist, mesajı, Kafka gibi hep başka yöne verir. Gerçek, gösterilen tarafta değildir çünkü. Söz, şahıslar arttıkça, çetrefilleşen sahne aslında çözümü de kolaylaştırır. Kleist, mahkemeyi satirik biçimde ayrıca açık bırakır. Mahkeme, hayatın devam eden kendisidir.

Kırık Testi
Heinrich von Kleist
Çeviren: Barış Gönülşen
İş Kültür, 2022
120 sayfa.