Kahramanlar hafiflediğinde…

Bazı sıfatların anlamı nitelediği isme göre değişiklik gösteriyor. Olumlu gibi görünürken birden tam zıddı bir anlam yüklenebiliyor. Hafif sıfatı da tam böyle sıfatlardan biri, nitelediğine göre anlamı farklılaşıyor. Bir eşyanın hafif olması ile bir kadının hafifliği birbirinden tamamen zıt anlamlarla yüklü. Kadınların kahraman oldukları hikâyelerde hep bir hafiflik var. Kadında ağırlık ağırbaşlılık, usluluk, söz dinleme iken hafiflik durumu genellikle basitlik, sığlık, talepkârlık, isyankârlık ve çoğunlukla namussuzlukla tasvir ediliyor. Oysa kahraman dediğinin bir ‘ağırlığı’ olmalı, sözünü dinletmeli ve dahası doğuştan gelen liderliği herkes tarafından kabul edilmeli. Peki normların dışında kahramanlar erkek yerine kadın olursa hikâye nasıl değişiyor? Daha doğrusu davranış şekilleri, ilişki biçimleri toplumsal cinsiyet kodlarıyla nasıl dönüşüyor?
Aksu Bora ve Emel Uzun Avcı’nın derlediği ‘Hafif Kahramanlar’ tam da böyle bir yerden popüler romanları mercek altına alıyor. Aşk romanlarını inceliyor, farklı coğrafyaların yazarlarını birbiriyle karşılaştırıyor. Örneğin ‘Çalıkuşu’nun Feride’si ile ‘Huzur’un Feyza’sını ortaklaştırıyor. Dedektiflik romanlarını ele alıyor, zihnimizdeki kadınlık ve erkeklik imgelerini sorgulatan Ursula K. Le Guin’e uzanıyor, en meşhur kadın dedektiflerin iz sürme ve olayı çözme biçimlerine odaklanıyor. Miss Marple ile Yıldız Alatan’ın akrabalığını kuruyor.
‘Hafif Kahramanlar’ popüler edebiyata uzanıyor ve bildiğimiz metinleri yeniden tartışmaya açıyor. Bu defa kadın kahramanların gözünden kadınlık durumlarını inceliyor. Derlemede sekiz inceleme bulunuyor. Mustafa Arslantunalı ‘Küçüklüğümün Güçlü Kadınları’, Behçet Çelik “Hafif Kahraman ve ‘Çağın Hafifmeşrep’ Tarafları”, Aksu Bora ‘Bülbül Yuvası’nda Bir Nerime’, Sezen Ünlüönen ‘Jo March ve Kadınlıktan Hafiflemek’, Emel Uzun Avcı “Miss Marple’ın Torunu Yıldız Alatan”, Ayşe Çavdar ‘İki Tanış Kadın: Feride ve Feyza’, Neslihan Cangöz ‘Yüksek Yüksek Tepelere Ev Kurmasınlar’ ve Işıl Kurnaz ‘Tehanu: Bir Kadının Nerede Başlayıp Nerede Bittiğini, Kim Bilebilir?’ başlıklı yazılarıyla kitaba katkı sunuyor.
Aksu Bora’nın ifadesiyle “popüler edebiyat evrenine yakından bakmak, bu evrenin işleyişi, cinsiyet ilişkilerinin nasıl kurgulandığı” bu derlemenin ana derdi. Türler de cinsiyetlere göre ayrılıyor mu mesela? Aşk romanları kadınlar için mi yazılıyor, bilimkurgu da erkek okurlara mı yönelik? Bir dönem çok satan yazarlardan birinin kitabı bir süre okurla buluşunca yayınevinden gelen açıklamaya göre erkek okurlardan pembe kapak tepkisi gelmesi (!) üzerine siyah kapakla yeniden piyasaya sürülmesi de konunun bir başka boyutu. Romanları kapaklarına göre, kapakları da renklerine göre ayıran ağır bir cinsiyet baskısı altında yazarlar ne düşünüyor, nasıl yazıyorlar... Tüm bunların da tartışıldığı makalelerden oluşuyor kitap.
Derlemenin sunuşunda Aksu Bora ve Emel Uzun Avcı’nın karşılıklı sohbetine ortak oluyor okur. Bir giriş yazısı okumaktansa diyaloğun, tartışmalarla açılan bir sohbetin bir parçası olmak çok keyifli. Bora’nın sunuş yazısında ele aldığı mesele kahramanları kadın yapmak değil ‘perspektifin ve bütün hikâyenin değişmesinin’ önemini vurguluyor. Erkek kahramanın yerini kadın aldığında elbette hikâye de değişiyor. Kahramanın kişilik unsurları, davranış şekli gibi pek çok unsur farklılaşıyor. Örneğin kadın dedektif daha mazbut, orta yaşta, cinsellikten uzak, koruyucu bir saygınlığa sahip bir prototipe bürünüyor. Sezgi kadınsal bir özellik olarak öne çıkıyor. Ancak hikâyenin bütünü aynı kalıyor.
Edebiyat incelemesinin çok ötesine geçen ‘Hafif Kahramanlar’ bir edebiyat okuru için keyifli bir okuma deneyimi. Okura, severek okuduğumuz yazarların sevdiğimiz kitaplarını ‘Hafif Kahramanlar’dan sonra bir kez daha toplumsal cinsiyet kodlarını çözerek okuma isteği geliyor.

HAFİF KAHRAMANLAR �

Derleyen: Aksu Bora, Emel Uzun Avcı
İletişim Yayınları, 2023
215 sayfa.