İstanbul’un Latin harfleriyle basılmış ilk kent rehberleri
Güncelleme Tarihi:
Antik dönemlerden günümüze pek çok gezgin, araştırmacı, diplomat, asker, tüccar İstanbul’a ilgi duymuştur. Bunlar ya kısa bir yolculuk ya da görev icabı İstanbul’a yollarını düşürmüşlerdir. Bu yüzden İstanbul üzerine pek çok seyahatname, yolculuk günlüğü, hatırat kaleme alınmıştır.
İstanbul üzerine yüzyıllar boyu yazılan seyahatname benzeri kitapların yanı sıra 19’uncu yüzyılın başlarından itibaren kent rehberleri de yazılmaya başlamıştır. Basılı İstanbul rehberlerinin ilk olanı hakkında kesin bilgimiz yoksa da 1839’da Paris’te ve 1841’de İstanbul’da kenti anlatan iki rehberin olduğunu biliyoruz.
Paris’te basılan rehberin yazarı F. Lacroix, kitabın ismi de ‘Guide de Voyageur à Constantinople et dans ses environs’dur.
İstanbul’da basılan ‘Grand Guide Dans l’intérieur de Constantinople’ adlı rehberin yazarı ise Alexandre Timoni’dir. Londra, Paris, Leipzig, Viyana gibi merkezlerde de İstanbul için pek çok rehber yayımlanmıştır.
İstanbul baskısı rehberlerin ilginçlerinden biri Mehmet Safa Bey’in kaleme aldığı, Adl Matbaası’nda 1916’da basılan ‘Delil-ü’l Asitane’ isimli Arapça rehberdir. İstanbul rehberlerinin en görkemli ve bilimsel olanı Galatasaray Lisesi hocalarından Ernest Mamboury’nin hazırladığı ‘İstanbul: Rehber-i Seyyahin’ isimli eserdir. 1925’te Osmanlıca, İngilizce, Fransızca ve Almanca olarak dört dilde yayımlanan bu rehber, birkaç baskı yapmıştır. Halen başvuru kitabı olarak kullanılan eser en kapsamlı İstanbul rehberlerindendir.
1928 yılında gerçekleşen Harf Devrimi’nden sonra ise Latin alfabesiyle yayımlanan ilk İstanbul rehberi, ‘Photo Français’ (Artistik Foto Franse) adlı fotoğraf stüdyosunun sahibi Jean Weinberg tarafından hazırlanmıştır. Beyoğlu, Cadde-i Kebir (İstiklal Caddesi) 150 numaralı stüdyosunda faaliyetini sürdüren Weinberg’in ‘İstanbul Rehberi, Conducteur De Constantinople, Conductor of Constantinople, Führer Durch Konstantinopel’ künyesini taşıyan ve dört dilde basılan kitabı, Latin harfleriyle yayımlanan ilk İstanbul rehberidir. 1 Mayıs 1887’de Macaristan’ın Lugos kentinde doğan
Weinberg 1920’lerin sonunda Avrupa gazetelerinin muhabiri olarak İstanbul’da bulunuyordu. Atatürk ve Cumhuriyet’in ileri gelenlerinin fotoğraflarını çekerek ünlenmişti.
Türkçe, Fransızca, İngilizce ve Almanca dört sütundan meydana gelen sayfalarda birinci bölümde genel bilgi, İstanbul’un nüfusu (742 bin 753 kişi), şehrin yüzölçümü, şehrin eski eserleri, Pera, Galata, Üsküdar, Adalar, Haliç gibi semtlerin tarihi, Boğaziçi ve köyleri hakkında bilgi, küçük bir sözlük, ikinci bölümde mahalle ve sokak adları, hanların kataloğu, üçüncü bölümde ise şehre ait kıymetli bilgiler verilmektedir.
Birbirinden güzel ilanlarla donatılan bu rehber, 1929 İstanbul’u için çok önemli bir kaynaktır.
(Bibliyografya: Emin Nedret İşli)
