İoanna Kuçuradi’nin şiirleri

İoanna Kuçuradi’nin (1936) şiirleri ve şairliği hakkında yazmanın, benim için zor olduğu su götürmez. Ama bu zorluk, tahminde bulunulabilecek nedenlerden kaynaklanmıyor. Şair bir öğrencinin, Hoca’nın şairliği hakkında söz almasından kaynaklanan bir zorluktan söz etmiyorum; ya eleştirilmesi gereken bir durum olur, durumundan. Ben eleştirel analizin, olgu ya da gerçeklik ne ise, maddi olan ne ise, onun dile getirilmesi gerektiğine ve onun üzerine örtülmüş ideolojik örtünün alaşağı edilmesine inanırım. Kuçuradi’nin şiirlerine yaklaşırken bir nüansın gözden kaçırılmaması gerekir.
Kuçuradi’nin, ‘Perdenin Arkası’ adlı şiir kitabını oluşturan şiirler, bizde biraz yaygın biçimde görülen, söz konusu kişinin asıl mesleki mevkiinde gardını aldıktan sonra yazmaya başladığı veya yazdığı türden şiirler değil. ‘Perdenin Arkası’ Kuçuradi’nin, 1962 yılında, 26 yaşında iken yayımlanan ilk kitabıdır. “İlk kitabıdır” vurgusu burada önemlidir; şiirin, felsefeden önce vücuda geldiğini dile getirir. Bu kitabı oluşturan şiirler, 1955-1961 yılları arasında, 19-25 yaş aralığında yazılmış. Şiir, gençlikte dile gelir ve gençlikte dile gelenin hatrı ve hatırasıyla devam eder. Şairin gençliği, onun sonsuzluk duygusuyla tanışma heyecanından oluşur.

1955 ile 61 arası, şiirimizin hâlâ tartışılan bir dönemini oluşturuyor. ‘Perdenin Arkası’ bu bakımdan da önemlidir. Bu ayrımla dikkat çekmek istediğim, Kuçuradi’nin şiirlerindeki imge biçimidir. Kitabın ilk şiirini oluşturan ‘Yüz’ şiiri şu dizelerle açılır: “Yüzleriniz benim yetmez/ yüzümü görmenize./ Geceler boyu çevremde/ gündüzler boyu hep,/ bakışır durursunuz/ bulmak için beni,/ kavrar birbirinizin ellerini/ bulmak için beni,/ soluğunuz rüzgârda/ tükeninceye dek.” İlk iki dizedeki metafizik derinlik, bugün de hâlâ etkileyicidir. Bu poetik metafiziği kitabın ikinci şiiri ‘Cambaz’da da görmek mümkün; girizgâh şöyle: “Gerilmiş ipin üstünde/ yürüyor gözleri bağlı./ Gece yıldızsız, karanlık./ Elleri uzanmış/ rüzgârın desteğine./ Kızgın kıyıları düşlerken/ dalgaların fısıltısına kulak kabartır.” Burada, “Elleri uzanmış/ rüzgârın desteğine” dizeleri de aynı türden etkileyicidir. Ya da ‘El’ şiirindeki şu dizeler: “Karanlık sararken bizi,/ bunca gece/ göremedim nereye/ uzanmıştı elin, dedikleri gibi./ Aranarak bulamadım karanlıkta/ elinin işaret ettiği yönü.”

50’li yılların ortasında bizim şiirimizde hâlâ dize hâkimiyeti söz konusudur; dizeyle imge özdeş bir vücutta dile gelir. Kuçuradi’nin şiirindeki ayırıcı olan ise imgenin, şiirin bütününe yayılarak, tekilde değil bütünde ortaya çıkıyor oluşudur. Daha ayırıcı olan özellik ise şiirde konuşan anlatıcı-benin, tarihsel olanın zemininde bulunmayışından, tarihsel olanı dile getirmeyişinde ortaya çıkmaktadır. Bu şiirlerin Yunanca kaleme alındığını gözden yitirmemiz gerekiyor. Dönemin Türk şiiri de Türkiye’deki modernleşmenin anlatısını dile getirir. Dönemin şairleri, söz gelimi Cemal Süreya, kendisindeki önceki poetikayla hesaplaşma içindeydi. Kuçuradi’nin şiiri öğrendiği yer Antik Yunan şiiri olsa gerek. Şiir, ulusal tinin mevcut olmadığı bir dönemde, Antik Yunan’da ortaya çıktı. Kuçuradi’nin kimi şiirlerinde, şiirin gelişimi hiza olarak içeriden açılan parçalarla devam eder. Bu içeriden açılan parçalar, Antik Yunan tragedyasındaki koronun sesini dile getiriyor gibidir.
Girizgâhta bahsettiğim zorluğa gelince... Kuçuradi şiirlerini Yunanca yazmış, başka dille yazan başka şairler de var... Tanıel Varujan, Gabris Cankciyan ve Zahrad gibi... Bu şairler de şiirlerini Ermenice kaleme almışlar. Yahya Kemal veya Cahit Külebi de Türkçe yazdılar. Ama hepsi de aynı topraklarda, aynı şehirlerde yaşıyorlardı. Ama farklı şiiri yazdılar... Mesela dil farklılığından kaynaklanıyor olamaz. Genç şairlerin bu mesele üzerinde düşünmesini dilerim.

Perdenin Arkası
İoanna Kuçuradi
Kuçuradi Felsefe ve İnsan Hakları Vakfı, 2016
112 sayfa.