İnsana karşı her zaman zalim insan

Sanat olmasa, onun uyarıcı ışığı ve saklayıcı karakteri bulunmasa insan, yaşadığı hayatın sadece şimdiden ibaret olduğunu düşünür. Ancak hafıza sayesinde geçmişi hatırlar ve bugünü düşünebiliriz. Edebiyat hafızadır. Kölelik kavramı ise nostaljik çağrışımlar yapsa, çağdaş insan için kabul edilmez bulunsa bile aslında şekil değiştirdiğine ilişkin yaygın görüşler var. Çünkü ‘insana karşı her zaman daha zalim olan insan’ın hemcinsi üzerindeki bu hastalıklı tutumunun tamamen ortadan kalkacağını düşünmek fazla iyimserlik olmalı. Estetize edilmiş ve ustalıkla gizlenmiş her tür ‘köleleştirme’ hareketine karşı da en uyanık durması gereken her zaman sanat.

Kölelik üzerine çok belgesel ve film çekildi. Romanlar yazıldı. Hacim olarak kısa da olsa bir şiir kitabı yazıldığından haberdar değildik. Yaşadığı zamanda daha çok ‘aile’ ve ‘çocukların ezberleyeceği türde şiirler yazan müşfik bir sakallı baba figürü’ olarak görülüp ciddiye alınmayan Henry W. Longfellow, 1842’de ‘Kölelik Şiirleri’ni yayımlar ve ününün karakterini de değiştirmiş olur.
‘Şairanelik, basitlik (yalınlık olmalı), incelik ve güç gibi arzulanan bütün özelliklere sahip, her türlü bayağılık, kabalık ve hırstan’ ari ‘Kölelik Şiirleri’, salt temaya karşı duyduğumuz duygulu yakınlıktan dolayı değil, şiirlerin oluşturduğu canlı atmosferden dolayı da ilgimizi çeker. ‘Duygusal eda, hitabi tarz ve melodramatik yapı’ şiire yaklaşmamızı hızlandırır. Dahası Longfellow, öfkeden geri dururken gerçekçi bir doğal ortam yaratır. Okuru bataklığın ortasına kadar sürükler. ‘Şairlerin kölelik meselesini ele almaları biraz vakit alan Amerikan edebiyatı’ içinde erken bir vicdan olarak uyanmasıyla da dikkat çekicidir.

‘Kölelik Şiirleri’ İngiliz oyun yazarı Massinger’in bir şiiriyle açılır. Atinalı ve Romalıların vaktiyle at, katır, köpek gibi hayvanların hizmetleri karşılığında onlara nasıl saygılı davrandıkları dillendirildikten sonra insanın, ‘asla son vermiyor kölesinin acılarına’ mısraında paranteze alınışı çarpıcıdır. Bu alıntı ile şair, köleliğin eski bir insanlık hastalığı olduğunu da imler.
Naif yapısı içinde kitaptaki en sert şiir ‘Loş Bataklıktaki Köle’dir. Bataklığa saklanmış bir köleyi anlatan şiir, doğa içinde gergin bir psikoloji yaratır. ‘Yukarıda her şey parlak ve güzel’ken, ‘Vahşi bir hayvanın çömelmesi gibi ininde’ adeta çömelen zenci, aslında üstünde acının laneti dolaşmaktadır. Kabil’den kalan bir ilençtir sanki bu.

Tahılın üstüne düşen gürz gibi
Ve yapıştırdı onu yeryüzüne

Her kitap geçmişte olanlar tekrar yaşanmasın, insan uyanık kalsın ideali de taşır. Bu sebepten, ‘Kölelik Şiirleri’ndeki;

Yeryüzünün geniş alanlarında
İnsan pazarları kurulu
Boyunları zincirlerle yaralı
Bilekleri prangalarla sarılı

mısralarını tekrar tekrar ve düşüne taşına okumalı.

Kölelik Şiirleri
Henry W. Longfellow
Çeviren: Tamer Gülbek
VakıfBank Kültür Yayınları, 2020
84 sayfa, 16 TL.