İki Türk bilim insanı ortaya çıkardı: Yunanistan’a tarihi eserleri iade kozu
Güncelleme Tarihi:
Atina’daki Parthenon Tapınağı’ndan götürülerek British Museum’da sergilenen ve Yunanistan’ın 200 yıldır istediği Elgin mermerlerinde yeni bir gelişme yaşandı. İki Türk bilim insanının Osmanlı kayıtlarında yaptığı araştırma, İngiltere’nin “Sultanın fermanıyla izinli aldık” savunmasını çürüttü.
1800’lü yılların başında İngiltere’nin İstanbul Büyükelçisi olan Lord Elgin, halen British Museum’da sergilenen Atina’daki Parthenon Tapınağı’ndan aldığı dor sütun başı, friz, heykel, kabartma, at başı gibi antik çağın şahaserleri sayılan parçalarını 200 sandık içinde ülkesine götürmüş ve İngiliz Parlamentosu’na satmıştı. Yunanistan da bağımsızlığını kazandığı tarihten itibaren, yaklaşık 200 yıldır bu eserleri İngiltere’den geri almak için mücadele ediyor. 1980’lerde Yunanistan Kültür Bakanı Melina Mercouri eserlerin iadesi için kampanya başlatmış ama bir sonuç elde edememişti. Geçen haziran ayında İngiliz İşçi Partisi Lideri Jeremy Corbyn, mermerlerin çalıntı olduğunu ve iktidara geldikleri takdirde bunları iade edeceklerini açıkladı. Bunun üzerine Yunanistan Kültür Bakanlığı, İngiltere’ye Elgin mermerleri için görüşmelerin başlatılmasını isteyen bir mektup gönderdi. Ancak İngiltere bu mermerlerin Osmanlı Sultanı tarafından Lord Elgin’e bir fermanla verildiği iddiasını yineledi.
FERMAN DA MEKTUP DA YOK
Osmanlı arşivi belgelerini inceleyen Türk bilim insanları Prof. Dr. Zeynep Aygen ve Orhan Sakin, İngiliz Müzesi’nin Elgin mermerlerinin fermanla getirildiği iddiasını yalanladı. Fermanın aslı ortada olmadığı için British Museum’un heykellerin yasal olarak çıkarıldığı yönündeki iddiasının tek kanıtı, İtalyancaya çevrilmiş bir mektuptaki ibareye dayanıyor. Ancak mektubun da orijinali yok. İki Türk bilim insanı 23 Şubat’ta Atina Akrapol Müzesi’ndeki bir paneldeki bildirilerinde, ferman ve mektubun orijinallerinin arşivde olmadığını ortaya koyunca Yunanistan’da büyük yankı uyandırdı. Panelin bir benzeri önümüzdeki günlerde İstanbul’da yapılacak.
‘BİLİMSEL ÇALIŞMA’
Prof. Dr. Zeynep Aygen (Mimar Sinan Üniversitesi öğretim üyesi): “Koç Üniversitesi’nde taş korumayla ilgili bir sunumumda içinde Lord Elgin’in geçtiği bir belge gösterdim. Akrapol Müzesi’nden arkeolog Kostas Vasilyadis de o toplantıdaydı. Aynı sunumu Yunanistan’da yapıp yapamayacağımı sordu. Gittim ve orada da aynı sunumu yaptım. Lord Elgin’in akrapolden götürdüğü metoplarla ilgili belge görüp görmediğimi sordular. Restorasyon mimarıyım, konuya hakim değildim. Lord Elgin’in Parthenon Tapınağı’nın metoplarını British Museum’a götürdüğünü anlattılar. Bu belge araştırmasını bir tarihçinin yapması gerektiğini söyledim. Türkiye’ye dönünce Orhan Sakin hocaya söz ettim. Bana gösterilen mektubun ferman olmadığını anlamıştım. Çünkü ferman olacak, padişah buyruğu olacak bir işaret yoktu. Ortada ferman da yoktu. Mektup diye ortaya koydukları İtalyanca tercümede de resimli taşların modellerini yapabilecekleri, iskele oluşturabilecekleri ve istedikleri resimli taşları götürebilecekleri belirtiliyor. Ancak bu bir tercüme. Mektubun da orijinali yok. Sakin hocam Osmanlı arşivlerini araştırdı. Ne mektup ne de fermanın aslına rastladı. Bu durumu geçen ay, Yunanistan’daki panelde anlattık. Ertesi gün Yunanistan medyasında çok sayıda haber oldu. Bu bilimsel bir çalışma. Hukuki sonuç çıkmaz. Olayın aslını aydınlatmaya çalışıyoruz. Yunanistan müze müdürü de aynı düşünüyor.”
‘SADECE SEYAHAT İZNİ VERİLMİŞ’
Orhan Sakin (Osmanlı arşivleri uzmanı): “Söz konusu İtalyanca mektubun altında, sadrazama vekalet eden Kaymakam Paşa Seyid Abdullah imza atmış gösteriliyor ama ıslak imza yok. Sadrazamlar savaşa gidince yerlerine kaymakamlar bakar. Ancak padişahın izni olmadan sadrazam böyle bir kararı vermez. Dönemin sadrazamı Yusuf Ziya Paşa, 1789’da Napolyon ile Mısır’daydı. Mektup Atina Dizdarı’na (kale komutanına) verilmiş. Kaymakam dizdara İtalyanca mektup vermez. İçeriğe bakınca ferman olmadığını anlıyoruz. Bu ancak mektup olarak nitelendirilebilir ama İtalyanca mektup gönderilmez. Elgin’in sekreterliğini yapan Rahip Hand tercüme etmiş. Tüm hukuki delil bu mektuba dayandırılıyor. Fermanların kayıtları mutlaka olur. Böyle bir izin fermanla verilir. Sultan’dan izin alınması gerekir. Padişah istediğini yapar diye bir anlayış yok. Mora Yarımadası’na ve Atina’ya seyahat etmesi için fermanla izin verilmiş. Bunların hepsi kayıtlı. Mermerlerle ilgili bir talep bile yok. Sadece seyahat izinleri var.