Hürriyet; gazeteden öte
Güncelleme Tarihi:
Namık Kemal ve Ziya Paşa’nın 1868-1870 arasında Londra’da çıkardığı ‘Hürriyet’ gazetesi, ‘Sürgünde Muhalefet - Namık Kemal’in Hürriyet Gazetesi’ adıyla yayımlandı. Ele aldığı konular ve yayın tarihi yönünden dikkate değer bir eser.
Şinasi ile birlikte gazetenin bir ‘kürsü’ kimliğine kavuştuğunu söyleyen Ahmet Hamdi Tanpınar sadece bir durum tespiti yapmaz, entelektüelin yeni konumunu da tanımlar. Zaten edebiyatı ve yazıyı topluma önderlik edecek sosyal bir vazife kabul eden Tanzimat nesli için gazete kürsünün de ilerisine giderek ideal bir araca dönüşür. Bu bağlamda, Londra’da 1868-1870 yılları arasında 100 sayı çıkarılan ‘Hürriyet’i de ‘gazeteden öte’ değerlendirmek gerekir. Tarihin gözüyle baktığımızda, 150 yıllık Batılılaşma maceramızda aslında konular bakımından pek değişen bir şey yoktur. Varlığını ‘adalet, eşitlik ve meşveret’ gibi üç kavram üzerine oturtan, ‘eski Osmanlı’nın şanını tecdide (yenilemek), zulmün ne kadar hasmı ise fitnenin de o kadar düşmanı olmak’ amacını güden Namık Kemal liderliğindeki ‘Hürriyet’, yine bizzat gazetenin kendisine vurgu yapar ve onu ‘dünyada fikirlerin açığa çıktığı birinci vatan’ sayar. Bu, nesnenin felsefi bağlamda da yeni bir ontoloji edinmesi demektir.
Kendileri birer şair olan Namık Kemal ve Ziya Paşa’nın ‘Hürriyet’inde şiir ve edebiyata yer yoktur. Artık İstanbul’da değillerdir, Babıâli sansürünün uzağında dilleri açılmıştır (Gerçi sonradan fikir ayrılığına da düşeceklerdir). Babıâli’nin kötü yönetimi, alınan dış borçlar, askerlik meseleleri, tuz, tütün, eğitim, adam kayırma, alfabe değişimi, mahkemeler günü gününe masaya yatırılır, cesurca tartışılır. Çevrim yazı ile günümüz alfabesine aktarılan sayfalar dikkatle okunduğunda, o günün şartları içinde hızlı bir iletişim ağının kurulduğu görülür.
Yeni Osmanlılar denilen, 1868’de Baden Baden’da kurulan örgüt, silah olarak kılıç ve tüfek değil kalem kullanmaktan yanadır. Kapalı zarflar içinde İstanbul’a gizlice sokulan gazetenin iktidarı salladığı açıktır. Meşruti bir siyasi rejimi savunmak için siyasi bir bülten olarak etkileri izlemek açısından başka kaynaklara da bakmak gerekir. 63. sayıya kadar Namık Kemal, sonrasında da Ziya Paşa’nın kontrolüne geçen gazete, yayın tarihi yönünden de dikkate değer. Alp Eren Topal tarafından hazırlanan ‘Hürriyet’, iki cilt halinde Vakıfbank Kültür Yayınları’ndan çıktı. Böylesi kitapların arkeolojik bir malzemeye dönüşmemesinin yolu, okuma yöntemlerine bağlı. Güncel ile kurulacak düşünsel irtibatlar, kendimizi anlamamıza ve eleştirmemize izin vermeli. Türkiye’nin demokrasi dahil hemen her konudaki derin problemleri geçmişi düşünmeden anlaşılıp çözülecek karakterde değil.
SÜRGÜNDE MUHALEFET - NAMIK KEMAL’İN HÜRRİYET GAZETESİ
Namık Kemal, Ziya Paşa
Vakıfbank Kültür Yayınları, 2018
İki cilt, 680 sayfa, 275 TL.