‘Hukuk’ değil ‘önlem’ devleti...

Susan Neiman ‘Modern Düşüncede Kötülük’ adlı kitabının doğal kötülük ile ahlaki kötülük ayrımını irdelediği bölümünde felsefenin, Lizbon depremi karşısında hemen ortaya çıkan aktif duyarlılığına karşı, Holokost karşısında önce ketum kalan ve geç gelen duyarlılığına dikkat çeker. 80’li yıllar itibariyle Nazi Almanya’sıyla ilgili binlerce kitap yazılmış. Nasyonal Sosyalist Almanya’yla ilgili söz konusu bu kitaplar da yaygın olarak Adolf Hitler’e, savaş yılları (1940-1945) Almanya’sına ve Holokost’a odaklanır. Ernst Fraenkel’in ‘İkili Devlet’i, iki ayırıcı özelliği bakımından bu toplamın dışında yer almaktadır. Fraenkel’in çalışması, hukukidir ve Nasyonal Sosyalist hukuk düzeninin analizine odaklanır. Daha önemli olan ayırıcı özellik ise Fraenkel’in bu kitabı, 1938 yılında yazmış olmasında ortaya çıkar.
Fraenkel, Nazilerin savaş öncesine, 1933-1938 yılları arasındaki Almanya’ya, orada da Nasyonal Sosyalist devletin hukuksal ve anayasal gelişimine odaklanır. Ona göre, Nazilerin yönetimindeki Alman devletinin tanımlayıcı özelliği, ikili devlet olmasında ortaya çıkmaktadır. Fraenkel’in ikili devlet derken kastettiği, parti ile devlet bürokrasilerinin yan yanalığı ya da bu ikisinin bütünleşmesiyle ortaya çıkan bir durum değildir. Ona göre, 33’ten 38’e gelen dönemde Almanya’daki devlet gücü, adaleti gerçekleştirmeyi amaçlayan hukukun ölçütlerine göre değil, her tekil vakada durumun icabına göre verilen kararlarla işlemektedir. Siyasi sektör, hukuk olarak tanımladığı şeyler, rejimin hedeflerini yerine getirmeye çalışmakta ve yasayı kendi maksadına göre istismar etmektedir. “Bu sektörde norm bulunmaz, önlemler hüküm sürer.” Fraenkel, buna önlem devleti diyor. “Önlem devleti, hukuki güvencelerle sınırlanmamış, kısıtsız keyfilik ve şiddetin egemen olduğu sistemi” oluşturur. Norm devleti ise, hukuk düzeninin, yürütmenin yasalar, mahkeme kararları vasıtasıyla gerçekleştirildiği hükümet sistemidir. Hayatın düzeni hukukun normlarına göre gerçekleşir. Ama Fraenkel’e göre, Nasyonal Sosyalistler hukuk sistemini, siyasi erkin taşıyıcıları vasıtasıyla, “tekil vakalarda yasaya göre değil de, ‘durumun icabına’ göre karar verileceği” durumuna getirmişlerdir. İkili devlet kavramı, norm devleti ile önlem devletinin yan yanalığını dile getirir. Naziler, burada keyfiliği artırarak devletin etkinliğini artırmayı hedeflerler. Fraenkel’e göre, Naziler, norm devletinin yanında, önlem devleti yaratmalarının gücünü, 28 Şubat 1933 tarihli kanun hükmünde kararnamede içerilen sivil olağanüstü halin ilanıyla alırlar. “Üçüncü Reich’ın anayasası, sıkıyönetim halidir.” Daha doğrusu sıkıyönetimin, norm devletini tahrip etme biçiminde kullanılması halidir.
Fraenkel, Nazilerin yarattığı bu ikili devletin oluşumunun kökeninde, onların doğal hukuk öğretisine kararlı biçimde karşı olmalarını bulur. Ona göre, Nazilerin sadece komünistlere, Yahudilere değil aynı zamanda Yahuda Şahitleri’ne karşı mücadele etmelerinin nedeni de buradan gelir. (Yeri gelmişken Terence Malick’in, ‘A Hidden Life/Gizli Bir Yaşam’, 2019 filminin de bu meseleyi ilk defa gündeme getirdiğini söylemek isterim.) Ama Fraenkel’in en önemli ve ilk defa dile getirilen tezi, Nasyonal Sosyalistlerin cemaat anlayışının, ilk defa Leibniz’in ayrımını yaptığı cemaat anlayışına dayandığını ya da oradan geldiğini göstermesidir. Mevcut teoriler, Nazizmin felsefi kökenleri konusunda yıllardır, Nietzsche’nin başının etini yedi. ‘İkili Devlet’in, 1940 yılında yayımlandığını hesaba katarsak, Fraenkel’in bu tezinin özellikle göz ardı edildiğini düşünebiliriz.
Önemli kitaplar onları okuduğumuzda, bizde, “Keşke daha önce okusaydım” duygusunu yaşamamıza yol açarlar. Önemliliğin biçimsel etkisidir bu.
Fraenkel’in ‘İkili Devlet’i de bu türden bir kitap.

İKİLİ DEVLET  �

DİKTATÖRLÜK TEORİSİNE BİR KATKI
Ernst Fraenkel
Çeviren: Tanıl Bora
İletişim Yayınları, 2020
320 sayfa, 44 TL.