Heinrich Böll’den politik roman
Güncelleme Tarihi:
Nobel ödüllü Alman yazar Heinrich Böll ‘Nehir Kıyısı Kadınları’nda, Almanya’nın Ren Nehri kıyılarının Katolik çoğunluklu bir bölgesinde, güçlü erkekler ve eşlerinden oluşan bir grubun hayatlarını diyaloglar ve monologlar aracılığıyla tasvir ediyor. Savaş sonrası ekonomisi hızla gelişen ülkede yönetici pozisyonundaki bu erkekler politikanın ‘pis bir iş’ olduğunu söylerken, kadınlarsa ‘pisliğin’ doğrudan politika anlamına gelmediğini biliyor.
1972 yılının Nobel Edebiyat Ödülü’nü alan Alman yazar Heinrich Böll, dünya edebiyatında savaş sonrası ortaya çıkmış en önemli yazarlardan biridir. 2. Dünya Savaşı patlak verdiğinde askere çağrılan, mümkün oldukça aktif görevler almayan ve sonrasında asker kaçağı Böll, savaşın sonlarına doğru Amerikalılar tarafından tutsak edildi. Eşiyle birlikte 1946’da Köln’e dönen eski asker, marangozluk yaparak ailesinin geçimini sağlayabildikten sonra düzenli olarak yazmaya başladı. Roman, öykü, oyun, deneme ve şiirde Nazi dönemi ve sonrasına ilişkin deneyimlerinden yararlanan Heinrich Böll, hayatı boyunca, zulme uğrayan meslektaşlarına, aktivistlere ve siyasi mahkûmlara verdiği kararlı destekle de ideolojik sınırları aştı.
1985’te 67 yaşında ölümünün ardından yayımlanan ‘Nehir Kıyısı Kadınları’, eleştirmenlerin çoğu tarafından bitmemiş bir eser, son zamanlarda ciddi bir şekilde hasta bir yazarın iç karartıcı metni olarak görüldü. Zamanla savaş sonrası klasikleri arasında yerini alan eseri okuyan herkes kitabı bitirdikten sonra son 40 yılın en önemli romanlarından biriyle uğraştığını anlıyor zaten. Bu politikacılar, bankacılar, din adamları ve eski Naziler hakkında bir kitap. Çoğu vicdansız, ülkeleri ve en çok da kendileri için servet kazanan erkeklerin kadınları halka söylenenlerden daha fazlasını biliyorlar. Ve her türlü tehlikeyi göze alıp konuşmak için can atıyorlar.
‘Nehir Kıyısı Kadınları’ için Böll zamanı 1984 yılının belirsiz iki günü olarak seçiyor. Roman Ren Nehri kenarında Batı Almanya’nın başkenti Bonn ve Bad Godesberg arasında büyük burjuva villalarının bulunduğu bölgede geçiyor. Böll kısa giriş bölümünde ana karakterlerin fiziksel olarak nasıl göründüklerini anlatıyor. Böll, villaların odalarında ve teraslarında karakterlerinin sadece diyaloglarından ve monologlarından oluşan bir roman sunuyor okuyucusuna. Kuşkusuz biraz kafa karıştırıcı bir durum. Ama bu konuşmalardan bir dünya ortaya çıkıyor. Okuyucu Almanya’nın tarihini kavrıyor, geleceğine yönelik çıkarımlarda bulunabiliyor.
Kitap, siyaset ve eşlerini aldatan tanıdık siyasetçiler hakkında tehlikeli sırları konuşan evin hanımı Erika ve hizmetçisi Katharina ile açılıyor. Öldürülen bir yetkilinin anma töreninin sabahındayız. Erika banyodan çıkan kocasına törene katılmak istemediğini söylüyor. Çünkü adamın ahlaksızlıkları ve yolsuzlukları hakkında çok şey biliyor. Kocasıyla yaptığı konuşmada, nehrin kenarında yaşayan kadınlardan biri olan Elisabeth’in, çok şey bilen politik eşler için yapılan tımarhaneye kapatıldığı ortaya çıkıyor. Eva, kayınvalidesinin kendisinden önce yaptığı gibi Ren Nehri’ne yürüyerek ölümüne gitmeyi düşünüyor. Böll roman boyunca kadın karakterlerine şefkatle yaklaşıyor. Erkekler için bunu söylemek çok güç. Böll kadınların yanında olduğunu okuyucusuna her satırda hissettiriyor. Karanlıktan, tüm entrikalardan, kötü davranışlardan, ikiyüzlülükten ve halka doğruymuş gibi gösterilen yalanlardan bıkmış olanlar en çok kadınlar. Böll, kadınlarla birlikte Tanrının ölümünün değil, Tanrı’nın ele geçirilmesinin, Tanrının siyasi propagandaya göre eğilip bükülmesinin yasını tutuyor. Bakanlar, eski aristokratlar, başka bir yüzle dönen Naziler ve bankacıların sadakatsizlikleri ve inançsızlıklarını açıkça tartışıyor romanda Böll.
Diyaloglardan ve monologlardan oluşan bir kitap başta tiyatro oyunu gibi gelebilir. Tiyatro metinlerini okumak nadiren zevkli olsa da ‘Nehir Kıyısı Kadınları’ tamamen farklı. Bu bir tiyatro metni değil, roman benzeri bir biçimdir. Yazarlığı boyunca yeni biçimler deneyen, gerçeklikleri ifade etmenin yeni yollarını arayan Böll bu metinle, nehrin kıyısındakilerin birbirlerine anlattıklarıyla yolsuzluk ve yozlaşmışlık bulaşmış Almanya’da Nazilerin gizlenen varlığı ve savaş sonrası ekonomik patlamaya yönelik bir iddianameyi okuyucuya ulaştırmanın en kestirme yolunu bulmuş oldu.
Heinrich Böll
Çeviren: İlknur İgan
Can Yayınları, 2021
240 sayfa, 34.50 TL.