Harp kelimeler arasında

El gibi son derece evrensel bir imgeyi özgün yorumlarla sanatımıza kazandırması bir yana, edebiyat ve şiire her fırsatta el verdiğini görüyoruz Abidin Dino’nun. Pertev Naili Boratav’ın çalışmalarından Nâzım Hikmet ve Gülten Akın’a kadar pek çok yazar ve sanatçıyı çizimleri ile yorumlamış, her hal ve şartta edebiyatın içinde kalmıştır. Turgut Çeviker’in hazırladığı ve sanatçının 1938-1994 yılları arasında kaleme aldığı edebiyat, sanat ve politika yazıları da onun sanata sürekli el atışının göstergeleri. Hatta diyeceğim bu yazılar, bir sanatçının anıları diye de okunabilir. Olay, şahıs ve mekânlara zamansal olarak da bağlı kalınarak yazılmışlardır çünkü. Dino’nun konulara eğilirken birebir yaşantılara da yer vermesi kültür tarihimizin geçmişi açısından ayrıca çok değerli.
Ferit Edgü’nün sunuşuyla açılan kitap ‘Edebiyat’, ‘Sanat’ ve ‘Siyaset’ olmak üzere üç anabaşlık altında okurla buluşuyor. Aslında bu bölümlemelerin okumayı kolaylaştırmak için yapıldığını vurgulamak isterim. Dino’nun yazıları kolaylıkla geçişkenlikler içermekte, edebiyattan söz açarken sanatın alanına, oradan siyasete dalabilmektedir. Bu, Dino’nun zihninin çoğulcu algısı kadar bütünlüklü ve gerçekçi çalışmasının da sonucu olmalı. Mademki ‘Türk tarihinin hususiyetleri Türk sanatkârının bahtında izini bırakmıştır’, sanat, edebiyat denildiğinde sanatçı ve edebiyatçıyı ve onun eserini anlamak gerekir.

Zaman zaman polemikçi olsa da genel olarak dingin bir dünyası var Abidin Dino’nun. Zamanın sıcak tartışmalarından etkilendiği ve soğukkanlılığını koruyamadığı da yer yer hissediliyor. Sosyalist dünya görüşünün içinde yer alsa da zaman zaman bir Doğulu, gelenekçi gibi davranabiliyor. Samimi olduğu, düşündüğü konunun hakkını vermeye çalıştığı ise hep hissediliyor. Sözgelimi Mimar Sinan’a eğildiği yazısında, İstanbul’un fethinin 1453’te başlamış olmasına rağmen o fethin Süleymaniye Camii’nin bitmesiyle tamamlandığını söylüyor. Mevlana’nın bir ‘turizm nesnesi’ne dönüştürülmesine temelden itiraz ederken, Mevlevi Ayini’nin ‘seyirden imtina eden’ ruhuna dair özgün yorumlar getiriyor. Semaa’ı ‘bir duygu ve beden şiiri’ olarak tanımlarken, “Türk sosyalisti bütün inançlara içtenlikle ve bilgi ile saygı duyar, inancı politik bir alet yapmaktan dikkatle kaçınır...” diyor.
Sait Faik, Peyami Safa, Necip Fazıl, Nâzım Hikmet, Yaşar Kemal, Orhan Veli, Ruhi Su, İlhan Koman, Fikret Muallâ gibi yaşadığı dönemde kimler gelip geçmişse onlar hakkında düşünüp yazan Dino, yenilik eskilik, realizm, klasizm ve klasikler, hümanizm, halk sanatı, slogan edebiyatı gibi tartışma konularına girerken toplumlar arasındaki savaşın kelimeye indiğini ifade ediyor. Bir çizgi ve resim ustasının kelimeye eğilmesi ve “Harpler yalnız şehirler etrafında değil, bilhassa kelimeler etrafında cereyan etmekte” demesi çarpıcıdır. Kendisini de “Biz bugün memleketimizde hâkim olan halkçı ve memleketçi bir edebiyatın mensupları ve realist sanat anlayışını kabul eden bu yurdun çocuklarıyız” diyerek tanımlayan Küllük müdaviminin yazılarının bu gözle de okunmasında yarar var.

TOPLU YAZILAR
ABİDİN DİNO
Hazırlayan: Turgut Çeviker
Everest Yayınları, 2018
904 sayfa, 45 TL.