Habermas: Müzakereci Demokrasi

Habermas’ın, satış ölçeğine göre, “En başarılı kitabım” dediği, ‘Kamusallığın Yapısal Dönüşümü’ onun ilk kitabı. Bu çok önemli kitaptan, bizde yeterince yararlanıldığı sanırım pek söylenemez. Habermas, Türkçede yeni çıkan kitabında ise burada geliştirdiği kamusallık fikrine yeni katkıda bulunuyor: Politik kamusallık. ‘Kamusallığın Yeni Bir Yapısal Dönüşümü ve Müzakereci Demokrasi’ de, bu bakımdan önemli bir kitap. Politik kamusallığı, özgür müzakere ihtiyacı oluşturmaktadır.
Müzakere, bir sebepler ve temellendirmeler alışverişidir. Müzakere, ehemmiyetli kanaat ve tutumların işin içine katılması demektir. Müzakere, müşterek hakikat arayışıdır. Dolayısıyla müzakere, müşterek hakikat için kurucu nitelik taşıyan varsayımlardan hareket etmelidir. Dolayısıyla seçik olmak durumundadır, yani kuşkulu mutabakata gidecek süreçleri içermemelidir. Çünkü müzakere, daha iyi olan argümanın dayatmasız zorunluluğunun geçerli olacağını varsaymayı gerektirir. Müzakere pratiği, katılımcılarının, idealleştirici önkoşulları yerine getirmelerini gerektirir. İdealleştirici önkoşul ne demek? Şöyle bir örnek veriyor Habermas: “Bir demokratik hukuk devletinde vatandaşlar aralarındaki çatışmaları, ancak az çok adil bir karar çıkacağını bekleyebileceklerini varsaydıkları sürece mahkeme yoluyla hallederler.” Bunun gibi; “Vatandaşlar ancak verecekleri oyların seslerine kulak verilmesini sağlayacağını ve oylarının ‘sayılacağını’ varsaydıkları sürece, politik seçimlere katılırlar”. İdealleştirici önkoşul işte budur.
Habermas’a göre, müzakereci politika, her demokrasinin varoluş koşuludur. Ona göre, liberal demokrasiyle birlikte, bir burjuva kamusallığının gelişmiş olması, tarihsel bir tesadüf değildir. Yani parlamenter yasamayı, partilerarası rekabeti, serbest politik seçimleri, aktif bir yurttaşlar toplumunu ve liberal bir politik kültürü gerektirir. Habermas’a göre, müzakere karşılıklı anlaşmadır ama müzakerenin sürecinin ayırıcı özelliği, barışçıl olmaklıkla değil, münakaşayla karakterize olur. Ona göre, “Katılımcıların yönelimlerinin hakikate ve kendi kanaatlerine dönük olması, politik tartışmayı tahrik eder”. Politik müzakere, ‘karşılıklı hayır deme hakkı’ ile ilerler; dahası müzakere, ‘hayır demeye yönelik yüreklendirme’ üzerinden gelişir. Bununla birlikte müzakere, sadece karşıdaki kişilerin ve tercihlerinin değiştirilmesi değil, tam tersine başlangıçtaki kendi tercihlerimizin gözden geçirilmesi ve daha iyi sebepler ışığında değiştirilmesine açık olmayı gerektirir. Çoğulcu bir toplumda yaşıyor isek, kanaatlerimizi iyileştirmenin, sorunların doğru çözümüne yaklaşmamızın başka bir yolu mümkün görünmemektedir.
Müzakereci demokrasi için çoğulcu toplum yapısının bir sonucu ya da gerekliliği ya da olması gerekeni diyebiliriz. O, tam olarak şöyle söylüyor: “Müzakereci politika, çoğulcu toplumlarda demokrasinin varoluşsal önkoşuludur.” Habermas’a göre, müzakereci demokrasinin ortaya çıkışı da bu yapısal değişimin tarihsel sonucudur. Müzakereci politika, denilebilir ki ortak bir dine veya dünya görüşüne dayanmayan çoğulcu toplumlarda, anayasal mutabakata dayanan politik uzlaşmanın sonucudur. Başka bir deyişle tarihsel bakımdan, devlet gücünün sekülerleşmesiyle ortaya çıkan meşruiyet açığının sonucunda ortaya çıkar. Yani dini meşrulaştırma fikrinin yerine, demokratik kendini-yetkilendirme süreciyle, kendi kendini meşrulaştırma lazım gelmiştir. Bu sürecin, Habermas’a göre, olası kararlardan etkilenen herkesin eşit haklı katılımını içermesi gerekir.
Her filozof gibi, Habermas da sıkı bir dedektiftir. Gereksiz ara argümanlara pek rastlamazsınız. Anlatı değil kavramsal sorgulama söz konusu burada. Günümüzün yaşayan bu mütevazı filozofunu çok daha fazla okumamız gerekiyor. ‘Kamusallığın Yeni Bir Yapısal Dönüşümü ve Müzakereci Demokrasi’, belki de yaşadığımız günler bakımından acil önemde bir kitap.

KAMUSALLIĞIN YENİ BİR YAPISAL�

DÖNÜŞÜMÜ VE MÜZAKERECİ DEMOKRASİ
Jürgen Habermas
Çeviren: Tanıl Bora
İletişim Yayınları, 2023
88 sayfa.