Gönüllü sürgünlükten bilgeliÄŸe John Berger

Eleştirmen, romancı, hikâyeci, şair, senaryo ve tiyatro yazarı, belgesel yazarı, televizyon programcısı, politik aktivist ve ressam… John Berger çok yönlü aydınlar kuşağının belki de en son ismi. Ne konuda ne yazarsa yazsın, düşünür yanı ağır basan, siyasal sorumluluğu hissedilen bir aydın. Joshua Sperling, John Berger’ın ilk romanı ‘Zamanımızın Bir Ressamı’na da bir göndermeyle ‘Zamanımızın Bir Yazarı’ adını vermiş John Berger biyografisine. Tabii ki ‘Zamanımızın Bir Ressamı’ da Mihail Lermontov’un klasikleşmiş eseri ‘Zamanımızın Bir Kahramanı’na bir göndermedir. Berger’i sadece ‘yazar’ diye nitelemek yeterli mi, kuşkuluyum.
Joshua Sperling’in çalışması ‘entelektüel biyografi’ diye tanımlanmış. John Berger’in özel hayatıyla değil düşünsel dünyasıyla, sanatçılığıyla, yazarlığıyla ilgileniyor. Özel hayat da ancak bu ilgi kapsamında kitabın konusu oluyor. Sperling, Berger’in eserleriyle yetinmemiş, yayımlanmamış röportajlardan, el yazmalarından, British Library’de yeni erişime açılmış John Berger Arşivi’nde bulunan belgelerden de yararlanarak yazmış biyografiyi.

DEVRÄ°MCÄ° VE KIÅžKIRTICI...
John Berger 1926 doğumlu. Sanat eğitimi almış. Kariyerine ressam olarak başlamış. 1940’ların sonlarında Londra galerlerinde eserleri sergilenmiş. Ressamlıkta büyük başarı elde edememiş. Sanat eleştirmeni olmuş ve New Statesman’da güncel sanat eleştirileri yazmış. Sert eleştirileriyle genç yaşta Londra sanat çevrelerinin en çok dikkatini çeken eleştirmen olmuş. Sanata Marksist bakışı da kuşkusuz onun ilgi ve düşmanlık çekmesine neden olmuş. İkinci Dünya Savaşı sonrasında, Soğuk Savaş döneminde bu bakışla yazdığı eleştirileri ‘komünist’ olarak yaftalanması için yeterli olmuş. Ama Berger bildiğinden şaşmayan bir kişilikte. Bağnaz değil. Her zaman soruyor, sorguluyor. Marksist bir eleştirmen olarak Kübizme aldığı tavır özellikle dikkati çekicidir.
10 yıl sürdürdüğü güncel sanat eleştirmenliği sırasında kaleme aldığı, 1958’de yayımlanan ‘Zamanımızın Bir Ressamı’ adlı ilk romanı, hem sanata hem de siyasete bakışını tartıştığı temel metinlerden, Sperling’e göre. Sperling, tek tek John Berger’in tüm yazdıklarını incelemiyor. Belirli eserlerde yoğunlaşıyor. Bu romanı da o anlayışla ele alıyor. Roman baskılar nedeniyle yayıncısı tarafından satıştan çekiliyor. Berger’in 1962’de İngiltere’yi terk edip Fransa’nın Haute-Savoie bölgesindeki Quincy’ye taşınmasında ve bir daha ülkesine dönmemesinde kuşkusuz bu gelişmenin de etkisi vardı. Sperling’in yazdıklarından, Berger’in sadece karşıtlarının değil kendi tarafında olanların da baskısı altında bunaldığını anlıyoruz. Gönüllü göçmenlik yepyeni bir ufuktur, doğanın kucağında salim kafayla düşünme fırsatı bulması eleştirmenden düşünüre dönüşmesinde onun için önemli bir etken olacaktır.
İngiltere’yi terk etmiş ama ilişkisini kesmemiş. 1972’de BBC için hazırladığı televizyon dizisi ‘Görme Biçimleri’ bu bağın en önemli örneği. Bu çalışma kitaplaştığında hem göçmenliğinin en önemli ürünü hem de John Berger’in başyapıtı, kült eseri halini alacaktır.
Joshua Sperling, Berger’in düşünsel yaşamındaki gelişmeleri izlerken çağının siyasi ve kültürel tarihini de kavramamamızı sağlıyor. John Berger’i merkeze alan bir tarih yazımı bu. Berger’in tarihinde ise pikareks bir aşk romanı olarak tanımlanan ‘G.’ ile 1972’de Booker alması önemli olay olarak yer alıyor. Ödülü almış ama ödülü veren şirketin dünya çapındaki faaliyetlerine dikkati çekmiş. Ödülünün yarısını İngiliz Kara Panterler örgütüne bağışlamış, diğer yarısını da göçmen işçilerin hayatlarını ele aldığı ve fotoğrafçı Jean Mohr’la gerçekleştirdiği ‘Yedinci Adam’ adlı foto-metinler çalışmasına ayırmış.
Berger 90 yıllık ömrünü dolu dolu yaşamış. Herkes için yaşanabilir bir dünya için her zaman devrimci, tartışmacı ve kışkırtıcı olmuş. John Berger’in ölümünden sonra yayımlanan ilk biyografi olan ‘Zamanımızın Bir Yazarı’ Berger’in sanatı ve eserlerini tüm boyutlarıyla öğrenip çağı içinde doğru bir şekilde konumlandırmamızı sağlıyor. Bu büyük ustanın bilge bir düşünür olarak düşünce yapısını da anlamamız için iyi bir kaynak.

ZAMANIMIZIN BÄ°R YAZARIÂ

JOHN BERGER 
Joshua Sperling
Çeviren: Özge Özgür
Everest Yayınları, 2022
352 sayfa.