Gerçek ağacı üstünde yeni dallar

Roger Garaudy her bakımdan zengin bir kaynak olduğu halde yeterince okunup değerlendirilmedi bizde. Marksizmden kopmasından sonra da geçmiş yazdıkları görmezden gelindi. Türkçeye çevrilen onca kitabı ise çeviri sorunlarıyla sarmalanmış durumda. Oysa bir eleştirmen olduğu kadar sanat düşünürü Garaudy. Yıllar önce Mehmet H. Doğan çevirisi ile Türkçeye kavuşan ‘Kıyısız Bir Gerçeklik’ yeniden basıldı. Geçmişin yük ve geriliminden sıyrılmış olarak okunduğunda yazarın özgünlüğü bir kez daha ışıyor.
Ressam, romancı ve şair, üç sanatçı; Picasso, Kafka ve Saint-John Perse’i ‘gerçekçilik’ kuramı yönüyle irdeliyor Garaudy. Aragon’un tabiriyle ‘başlı başına bir olay olan bu kitap’ önce Picasso’ya odaklanıyor. Her şeyden öte bir insan olarak görüyor ressamı. ‘Özümleme ve başkalaştırma’yı başarmış, çağı eserinin oluşumuna malzeme kılabilmiş Picasso’nun kimi özellikleri, psikiyatr ve eleştirmenlerin yorumları önemli değildir Garaudy’ye göre. ‘Picasso’nun başına ne geldiği ile değil, başına gelenlerle ne meydana getirdiği’ ile ilgilenir. Çünkü sonuçta ‘sanat bir yaşama biçiminden başka bir şey olmadığı’ gibi, ‘Picasso, dünyayı kendine taşır, yapıtları, yaşanılan dünyadan kurulan dünyaya geçirir’. O kendi estetik diliyle bize ‘yüzyılımızın yasasını okumayı’ öğretmiştir. Onun başarısı ‘gerçek ağacı üzerinde yeni dallar yaratmayı sürdürmektir’. Bir evrim geçirmez eserleri, başkaldırmanın diyalektiği ile açıklanabilir. Eseri kavgasıdır. Altı anabaşlık altında, Picasso’nun sürecini ışıtıyor Garaudy. Çağ ile birlikte yaşanan değişimi onun nasıl özleştirdiğini gösteriyor.

Kafka ise hakkında yazılan onca kitap ve yoruma rağmen gerçekliğe bağlıdır esasta. Her şeyden önce dünyası bizimle birdir. Onun romanlarını kapalı saymak hatadır. ‘Harikulade ve günlük gerçek’ olan eserleri, ‘evreni ve yaşamının aynı top kumaşından’ biçilmiştir. ‘Bu dünyada her yerde insan, gayriinsaniliğe batmış, şeyleşmiş, her şeyin akla uydurulduğu, hesaplı olduğu gibi bir makinenin dişleri haline gelmiştir.’ Kafka, iç dünyası ile dış dünyasının aynılığı içinde yazmıştır. Eğer başka bir dünyadan söz etmişse o da bu dünyanın içindedir. Kafka hakkında verilen hükümler ‘eserin bütününü kapsayan bir yöntem olduğu ileri sürülünce yanlışlığa düşerler’. Hasılı Kafka’yı soyut okumak eksikliktir. ‘Bir roman ya da bir destan eğretilemelerle bezenmiş soyut bir fikir değildir.’
Şiir ve şair söz konusu olunca, yine gerçekliğe, şairin hayatı şiir olarak örüşüne bakmak gerekir. En sıradan ayrıntı ile en olağanüstü tecrübe, Saint-John Perse’in mayasını oluşturur. ‘Sözcükler sadece birer işaret olmaktan çıkıp, kendileri nesnelere katılırlar.’ Geçmiş başarıları kadar geçmişte kalan tecrübelerine dayanan insan, şairin ‘insanın sınırlarına tanıklık etmesiyle’ bizzat varlığın sesiymiş gibi olur. Kısaca bir ressam, romancı ve şairi, alışılmadık, eserine, hayatına bağlı kalarak mitleştirmeden anlamak ve düşünmek isteyenlere değerli bir kaynak Garaudy. Kıyısız gerçeklikleri yoklayan, ‘çiçekte gizlerin açması’ gibi de yalın bir kitap.

Kıyısız Bir Gerçeklik
PICASSO KAFKA PERSE
Çeviren: Mehmet H. Doğan
Roger Garaudy
Fol Kitap, 2020
200 sayfa, 28 TL.