Fredrik Brattberg’in dramatik dönüşleri

Galataperform’un tiyatroda yeni yazma biçimlerine odaklanan Yeni Metin Projesi kapsamında metinleri çevrilen çağdaş Norveç tiyatrosunun önemli isimlerinden Fredrik Brattberg’in ‘Eve Dönüşler’ ve ‘Annenin Çocuğunun Babası’ adlı oyunları Habitus Yayınları tarafından yayımlandı. Yeni Metin Projesi direktörü yazar ve dramaturg Ferdi Çetin metinleri Türkçeye çevirdi.
Brattberg, Norveç’in en prestijli ödülleri arasında yer alan Ibsen ödülüne sahip. Brattberg’in oyunları 20 dile çevrildi ve Théâtre du Rond-Point, Théâtre de la Colline, Comédie-Française ve Shauspiel Frankfurt gibi önemli tiyatrolarda sahnelendi.
Fredrik Brattberg kariyerine müzik ile başlıyor. Norveçli besteci Wolfgang Plagge’dan kompozisyon eğitimi alarak müzik alanında çalışmalar yapıyor. Brattberg’in çalışmaları operadan oda ve orkestra müziğine kadar geniş bir yelpazede besteler içermekte. 2004 yılında ise oyun yazarı Lance Woolaver ile Kanada’nın Banff kentinde sahnelenen ‘The Heart on the Door’ operasını besteledi. Ardından Brattberg, Oslo’daki Studentteatret’ta ‘Somebody Knocks’, ‘Amadeus’ adlı tiyatro oyunlarıyla oyun yazarı olarak çıkış yaptı.
‘Eve Dönüşler’ Brattberg’in Ibsen Ödülü’nü kazandığı oyun. Bu metinde öldüğünü sandıkları oğulları Gustav’ın yasını tutan bir anne ve babayla karşılaşırız. Bir gün kapı çalar ve oğulları eve döner. Bu dönüş ile hayat yeniden normale girer. Ama Gustav bir gün yeniden ölür ama yeniden eve döner. Bu geri dönüş metin boyunca tekrarlanır. Bu süreç sonunda anne ve babanın çocuklarına olan bakışları farklılaşır. Oyun trajik bir düzlemde başlayıp komediye dönüşür. Çocuk her eve döndüğünde geri geldiği yer artık aynı ev değildir. Ev artık eskisi gibi tanımlanamayan, değişen ve nostaljinin içinde devinen bir yerdir artık. Oyun boyunca Barbara Cassin’in “İnsan ne zaman evindedir?” sorusu kulaklarımızda çınlar. ‘Eve Dönüşler’ geçmişin hayaletleriyle dolanan bir anlatı değil, ‘şimdi’nin olasılıklarını ve imkânlarını sorgulayan bir metin. Oyunun sonuna geldiğimizde bugün hâlâ kendimize sormaya devam ettiğimiz bir soru zihnimizde şu buruk ve tekinsiz ifadeye dönüşür: “Ev ve aile sahip olunan bir şey mi?”
‘Annenin Çocuğunun Babası’ adlı metin ise dizginlenemez bir kontrol, ıstırap, suçluluk ve duygu durumları üzerinden bir anne ve babanın bir çocuğa sahip olmanın aşındırıcı ve yıpratıcı halini görürüz. Klasik müzik eğitimi almış Brattberg özellikle bu oyununda senkoplu yani ritim kaybı ya da beklemedik bir anda ritim oluşturmaya neden olduğu bir müzik etkisi olarak metnini tasarlar. Aynı zamanda metin, her bölümde sözcüklerin eksilmesiyle ve ufak farklılıklarla tekrarlanır. Ama bu tekrarlar yalnızca metinde bir ritim oluşturmaz, sahneler bu küçük farkla bize yaşanan durumların, dilin alanında yaratılan farklılıkların nasıl anlamsallıklar üretebileceğini de gösterir. Bu biçimsel uygulama aynı zamanda bize hem mesafe yaratır hem de gerilimin içine sokar. Brattberg’in bu metni yalnızca bize bir hikâye anlatmaz, aynı zamanda çağdaş dramaturjik biçimin sunduğu imkânlarla da ilişki kurmamızı sağlar. Bu oyun aynı ‘Eve Dönüşler’ metninde olduğu gibi, “Her geri dönüş ve tekrarda biz aynı ‘ben’ olarak kalıyor muyuz?” ya da “Her fark ve tekrar aslında bizi yeniden mi inşa ediyor?” sorularını bize anımsatır.
Fredrik Brattberg’in metinleri hem çağdaş oyun yazarlığı üzerine düşünmemizi sağlarken hem de anlattığı hikâyeler ‘aile’ kavramı ve bununla birlikte evde ve zamanda olmanın olasılıkları üzerinden bu çağın insanına yakından temas ediyor.

ANNENİN ÇOCUĞUNUN BABASI�

EVE DÖNÜŞLER
Fredrik Brattberg
Çeviren: Ferdi Çetin
Habitus Kitap, 2022
112 sayfa.