Felsefeyi akademinin dışına taşıyan kadın: Bedia Akarsu

Cumhuriyet dönemi akademik felsefe çalışmaları içinde, felsefeci kimliğini akademinin dışına taşımayı başarmış iki felsefecimizin de kadın olması ilginçtir. Bedia Akarsu, bunlardan ilki idi. Akarsu, döneminin aydınlarıyla kurduğu ilişki ya da kendi döneminin aydınlarının ona gösterdiği ilgi bakımından, kendi döneminin akademik felsefecilerinin önüne geçer. Öyle ki şairler bile takip etmiştir Akarsu’yu; sözgelimi Ece Ayhan bile, Akarsu hakkında söz almıştır. Oysa bizim şairlerimiz, akademideki felsefecilerle öyle pek ilgilenmezler. Bu bakımdan Akarsu, Cumhuriyet döneminin medarı iftiharıdır.
Yine de ne yeterince tanımlanmış bir ilgi ne de içi doldurulmuş bir imgedir bu. Cumhuriyet aydını, felsefeden çok ideolojiye ve dünya görüşüne yönelir, dahası felsefeye de, ‘bilimsel’ nitelemesini ekleyerek ideoloji veya dünya görüşü muamelesi yapar. Sözgelimi TDK Türkçe Sözlük’te, felsefe, “Soyut ya da somut kavramlarla kurulan sistemli bir dünya görüşüdür”. (H. Yavuz) biçiminde tanımlanır. Burada tuhaf ve ilginç olan, TDK’nın, TDK’ya ‘Felsefe Terimleri Sözlüğü’ hazırlayan Bedia Akarsu’nun anlayışını, bu sözlüğünde yer alan felsefe tanımını önemsememiş olmasıdır.
Akarsu’nun, ‘Wihelm Von Humboldt’da Dil-Kültür Bağlantısı’ çalışması, denilebilir ki, onun ‘Felsefe Terimler Sözlüğü’ne çalışmasının teorik temelini oluşturur.

‘Felsefe Terimleri Sözlüğü’ (1975), TDK’nın terimler sözlükleri içinde, temel bir ihtiyacı karşılayan tek sözlüktü ya da fikir kamuoyunun etkilendiği tek terimler sözlüğü olarak kaldı. Bu sözlüğün ayırıcı özelliği, sadece felsefe terimlerinin tanımlarını vermesinde değil, felsefe terimlerine Türkçe karşılıklarını bulmasında ortaya çıkar. Bu, Türkçenin gelişimine doğrudan bir katkıydı. Akarsu’nun ‘Sözlüğü’nden sonra çıkan felsefe sözlükleri, bu ikinci ilkeyi çiğner ve çeviri niteliği taşır.
Akarsu’ya yönelik ilgi, onun aydınlanmacı bir felsefeci olduğunu dile getirir. Ama buradaki aydınlanma, Akarsu’nun çalışmalarındaki içeriği dile getiren bir aydınlanma değil, daha çok cumhuriyetin başarısına işaret eden siyasal bir aydınlanmadır. Oysa Akarsu’nun özellikle ‘Kişi Kavramı ve İnsan Olma Sorunu’ ile ‘Ahlak Öğretileri ve Kant’ın Ahlak Felsefesi’ kitapları, onun bir etik ve ontolojik aydınlanmaya odaklandığını gösterir. Ama bu ayrım, ona gösterilen ilgide, üstü örtülü olarak kalmıştır.

1979 yılında yayımlanan ‘Çağdaş Felsefe’ adlı kitabını, Macit Gökberk’in ‘Felsefe Tarihi’yle birlikte okumak gerekir. Bilindiği gibi Gökberk’in ‘Felsefe Tarihi’, 19 yüzyıl felsefesiyle kapanır ve Akarsu, ‘Çağdaş Felsefe’de, Gökberk’in bıraktığı yerden devralır. Yayımlandığı yıllarda, bu alandaki boşluğu doldurmuştu; bugün ise Akarsu’nun çağdaş felsefeyi sınıflandırması bakımından önemlidir.
Son yıllarda, felsefeyi, akademinin dışındaki ilgili kamuoyuna taşıma çabası içinde olan iki akademisyen var. Mustafa Günay ve Sadık Erol. Bu iki felsefecinin, Türkiye’deki yayın dünyasının merkezi olan İstanbul’un dışında, Adana’da, merkezden bağımsız olarak bir felsefe etkinliği ve yayıncılığını geliştirmeleri dikkat çekicidir. Mustafa Günay, hem Özne dergisinin hem de Çizgi Kitabevi’nin ‘Cumhuriyet Döneminde Felsefe’ dizisinin editörü. Özne dergisinin, Nietzsche, Stoa Felsefesi, Aristoteles, Anarşizm, Platon, Kierkegaard, Felsefi Bir Sorun Olarak İnanma ve Hilmi Ziya Ülken gibi sayılarının anılması gerekir. ‘Cumhuriyet Döneminde Dizisi’nde daha önce ‘Gezgin Filozof Uluğ Nutku’ yayımlandı; ‘Felsefenin Aydınlık Yüzü Bedia Akarsu’ dizinin ikinci kitabı.
Bu tür çalışmaların, ‘armağan’ türü çalışmalardan farkı, konu edindiği felsefecinin yeniden tanımlanma çabasında ortaya çıkmaktadır. Akarsu, felsefe talebelerinin kaynak bulamadığı bir dönemde, ilk kaynak metinleri inşa etmekle uğraşmıştır.

FELSEFENİN AYDINLIK YÜZÜ
Bedia Akarsu
Editör: Mustafa Günay
Çizgi Kitabevi, 2021
325 sayfa, 42 TL.