Farklı açılardan felsefe-şiir ilişkisi

Necmiye Alpay, ‘Şiirde Doğu İmgesellerine Dair’ başlıklı yazısında (K24), Ahmet Murat’ın sunduğu ‘Edebiyat Söyleşileri’ (no: 139) programına atıfta bulunarak, şiir ortamında ortaya çıkan kimi yeni figürlerin, şiirimizde daha önce ortaya çıkmış poetik keşiflerin, sanki kendilerine aitmiş gibi sunduklarına değiniyordu. ‘Felsefi şiir’ de bunlardan biriydi. Bugün felsefeye gösterilen ilginin, kamusal bir düzeye çıktığını söylemek mümkün. Gençlerin kurduğu bireysel kütüphanelerin önemli bir bölümünü felsefe kitapları oluşturuyor. Yeni kuşak felsefeden korkmuyor. Eskiden böyle bir korku vardı, ‘anlayamayız’ gibi, ‘bize bir şey olur’ gibi...
Günümüzde, felsefeden söz eden kimi ‘şairlerin’ felsefeye ilgilerinin nedeni bu olgu olduğu kanısındayım. Oysa ‘felsefi şiir’, 20 yıl önce ileri sürülürken, Türk şiirinin temel problemlerinden hareket ediyor, bu problemleri aşmak gerekliliğinden söz ediyordu; at gözlüğünü çıkarmak gerekiyordu. İkincisi; o yıllarda, şiir ortamına egemen olan anlayış, şiirin ideolojiye dayanmak zorunda olduğunu dile getiriyordu. ‘Felsefi şiir’, ideoloji ve dünya görüşüne dayanarak yazılan şiire karşı kendini konumlandırıyordu. Bugün, felsefi şiir adı ile bu anlayışın asıl sahibinin adını anmadan, şiir ile felsefe ilişkisine dikkat çeken eğilimler ya zayıf ya da ideolojik olmakla ıralanmaktadırlar. Bununla birlikte, 2018’de bir söyleşide, ‘felsefi şiir’in şiirimizin yeni yolu olduğunu da söylemiştim.

Felsefe-şiir ilişkisi kadar bugün önemli olan bir diğer konu da, felsefe-eleştiri ya da felsefe ile edebi analiz arasındaki ilişki meselesidir. ‘Şiire felsefeyle bakmak’ dediğim şey... ‘Kritiğin Toprağında’ adlı kitabımın altbaşlığıdır bu. ‘Şiirimin Çeyrek Yüzyılı’ da bu minval üzeredir. Doğal olarak, bu, hocam Ioanna Kuçuradi’nin ‘Sanata Felsefeyle Bakmak’ felsefesiyle bağlantılıdır. Ben, burayı şiire doğru biraz derinleştirdim. ‘Şiire felsefeyle bakmak’ derken kastettiğim, şiirin, bir filozofun görüşüyle açıklanmasından farklı olarak, şiirin içerdiği düşünsel ve kavramsal yapıyı ortaya çıkarıp söz konusu şaire/şiire ait kavram üreten analizden söz ediyorum. Bu da, ilki gibi günümüzde bir sorunsal haline gelmiştir. Bir filozofun, beğenilen bir sözünden hareketle, bir şiirin açıklamaya çalışılması, bizim kastettiğimiz şey olmadığı gibi olacak iş de değildir. Çünkü sözünü ettiğimiz analiz biçimi, felsefeyi bilmek kadar şiiri de iyi bilmeyi gerektirir ya da tersi. Şiiri, tekil olarak bilmek yeterli değildir, Türk şiirini de bilmek gerekiyor. Türk şiirini bilmek, bütün şairlerinin bütün kitaplarını okumayı gerektirir; hangi problemler, temalar veya imgeler nerede nasıl ortaya çıkmış, gelişmiş... Gibi.

Bugünlerde yayımlanan, Mustafa Günay’ın ‘Şiire Felsefeyle Yönelmek’ adlı kitabı, burada altını çizdiğim analiz zemininde yer alıyor. Günay’la benim çalışmalarım, neredeyse paraleldir; onun analiz biçemi, kendi keşfettiği yolu dile getirir. Günay, meslekten bir felsefeci olmanın yanı sıra şiiri de bilen bir entelektüeldir. Şiiri, ‘içerden’ de bilir, şairliği vardır. Dağlarca’nın sözüyle söylersek, şiiri, koklayarak keşfeder Günay. Akademisyen olması da burada özellikle üslup bakımından önemlidir.
‘Şiire Felsefeyle Yönelmek’, oldukça kapsamlı bir kitap. Günay, Nâzım Hikmet, Necatigil, Rıfat Ilgaz, Attilâ İlhan, Cemal Süreya, Turgut Uyar, Edip Cansever, Ece Ayhan, Ülkü Tamer, Ahmet Oktay gibi büyük şairlerin yanı sıra Ataol Behramoğlu, Refik Durbaş, Süreyya Berfe, Metin Altıok, Şavkar Altınel, Ahmet Erhan, Ahmet Ada gibi usta şairlerin şiirlerini felsefeyle analiz ediyor. Kitabın bir başka ayırıcı özelliği ise ‘felsefe-şiir ilişkisi’ne farklı açılardan odaklanmış olmasıdır. ‘12 Eylül ve Şiir’ adlı denemesi ise bu konuda yazılmış, en eksiksiz yazı niteliğinde.

Şiire Felsefeyle Yönelmek
Mustafa Günay
Çizgi Kitabevi, 2021
423 sayfa