'Entelektüel Bir İkon'u yeniden keşfetmek için...

Susan Sontag, Avrupa’da ve Amerika’da yarattığı entelektüel etkiyi, Türkiye’de de yaratabilirdi. Edebiyat eleştirmenlerinin kuramlarının ve düşünsel kimliklerinin Türkiye’ye girişinde, tanıtımında yaygın bir talihsizlik olagelmiştir. Düşüncenin bütünlüğünün doğru aktarılmasında, kitaplarının kronolojik tanıtımında, isabetli bir tanıtım yapılamamıştır. En talihlisi kuşkusuz Terry Eagleton’dı; kitapları, neredeyse kronolojik bir sırayla yayınlandı, proje kitapları kendi ülkesinde henüz yayımlandığında bizde de basılmak üzereydi; daima önemli görüldü ve itibarına gölge düşürülmedi. Ama en talihsizi kuşkusuz Susan Sontag. Sontag’dan ilk tercüme edilen kitap ‘Bir Metafor Olarak Hastalık’tı (1988). Aynı yıl, Türkçedeki ilk kurmaca kitabı yayımlanır: ‘Ben, Vesaire’. Sonra 1991 yılında denemelerinden bir seçki toplamı geldi: ‘Sanatçı: Örnek Bir Çilekeş’. Sonra 2000’li yıllarda, başlıca deneme kitapları: ‘Fotoğraf Üzerine’ (2010), ‘Satürn Yıldızı Altında’ (2013), ‘Yoruma Doğru’ (2015). [Osman Akınhay’ın özel emeği vardır.] Ve romanları: ‘Yanardağ Sevgilim’ (2000), ‘Başkalarının Esiri ve Ölüm Tüneli’ (2006), ‘Amerika’da’ (2015). Burada iki ciltlik günlüğünü özellikle öneririm: ‘Yeniden Doğan’ ve ‘Bilinç Tene Kuşanınca’. 1947 yılında yazmaya başlamış günlüğünü; ilk cümlesi şöyle: “İnanıyorum ki: a) Kişisel bir Tanrı ya da ölümden sonra hayat yoktur”. Problem nesnemizi gözden yitirmememiz gerekir.

Susan Sontag, aslında popülaritesi ve dönemi bittikten sonra Türkçeye çevrildi. Dahası Sontag, 2004 yılında ölmüştü. Kuşkusuz özel bir çabayla başlıca eserlerinin tercümesi tamamlanmıştır. Ama bu tercüme sırası, Eagleton’ın şansını gözden yitirmeden söylersek, kronolojik değildir. Onun çevrilmiş olan bu kitaplarındaki kısa özgeçmiş bilgisinin herhangi birine bakılsa, şu fikirle karşılaşılır: “Dünyaca tanınmış Amerikalı eleştirmen”!
Sontag, Türkiye’ye ‘eleştirmen’ olarak girer; yazar olarak pek ilgi görmemiştir. Onunla ilgili yazılar, yaratıcı yazarlığını göz ardı eder. Edebi yazarlığı tanımlanamamış gibidir. Oysa edebiyata kurmacayla girmiştir. İlk kitabı: ‘Rüyalarının Esiri’dir (1963). İlk romanıyla başarı ödülü alır. Kurmacayı bırakmaz. Bununla birlikte 1966 yılında yayımlanan ‘Yoruma Karşı’ ile birlikte büyük bir etki yaratır.

Sontag, kurmacadan eleştiriye nasıl gelmiş olduğu sorusu, sadece biyografik bir soru değil, dönemin tarihselliğini anlamak bakımından kültürel bir sorudur da.
Bu uzun girizgâhı, Daniel Schreiber’in ‘Susan Sontag - Entelektüel Bir İkon’ adlı biyografik kitabı için yaptım. Schreiber’in, Sontag bu metni, oldukça kışkırtıcı bir biyografi; kuşkusuz biyografi yazarından gelmiyor buradaki kışkırtıcılık; Sontag’ın renkli ve hareketli hayatından... Schreiber’in, ‘Entelektüel Bir İkon’u, Sontag için yeni, belki de asıl keşif imkânı ve fırsatı sunuyor.
Bir Çin atasözü var, daha doğrusu bedduası; ‘Umarım değişen zamanlarda yaşardın’ diye... Sontag, 60’lı yıllarda, entelektüel olarak popüler bir ikonken, 90’larda, kendisi için “ben entelektüel değil yazarım” tanımını yapar duruma gelecektir. Entelektüel kavramı, 20. yüzyıla orada da 60’lı yıllara ait. Entelektüel, filozof ile devrimci kavramlarının sentezinden doğan bir kavramdır aslında. Filozofun analizi tarih üstüdür, ama entelektüelin sesi ve analizi, devrimci bileşeninden dolayı tarihseldir. 1982’de, 60’lardaki devrimci bileşene olan inanç zayıflar. Town Hall’deki skandala hazır değildir.
Son bir soru: 60 veya 70’li yıllarda Türkiye solu, en ilerici kesimi temsil ediyordu o zaman, Sontag’ın biyografisini kaldırabilir miydi acaba? Cenazesi, Fransa’da defnedilecektir.

Haftanın Önerisi:
1-Sessizliğin Sesi –Enis Batur ve Poetikası, Cavit Mukaddes, Sub Yayımları,
2-Sifon –Su Tesisatçısı Uygarlığı Nasıl Kurtardı, W. Hodding Carter, Çev. Defne Karakaya, Koç Üniversitesi Yayınları

Susan Sontag - Entelektüel Bir İkon
Daniel Schreiber
Çeviren: Gözde Serteser
Everest Yayınları, 2018
316 sayfa, 35 TL.