Dizi deyip geçme, geniş Türkiye özeti!

Türkiye’de son 10 yılda en hızlı büyüyen sektörleri say deseniz herhalde ezberden en tepeye inşaat sektörünü, ikinci sıraya da dizi sektörünü koyarız. Her sezon 20’yi aşkın kanalda onlarca televizyon dizisi, seyircinin karşısına çıkıyor. Yurtdışına ihraç edilerek bir dönemin Brezilya dizileri gibi anılmaya başlayan Türk dizileri, bir nevi Türkiye’nin aynası haline gelmiş durumda.
Uzun yıllardır televizyonlarda olup biteni inceleyen kültür sosyoloğu Orhan Tekelioğlu, Radikal İki, Hürriyet, Milliyet Sanat ve Diken’de bu alanda yazdığı yazıları ‘Televizyon Hâlleri: Dizi Dizi Türkiye’ isimli yeni kitabında bir araya getiriyor. Tekelioğlu girişi, “Türkiye’yi anlamak televizyonları anlamak” ifadesiyle başlıyor. Okumaya başladığınızda yazarın bu sözleri ispatladığını görüyoruz. Dizilerde konu edilen şiddet, kadın karakterlerin görünmezliği, eril dil, muhafazakâr kodların işlenişi, zenginliğin sunuş şekli gibi pek çok detay kitapta yerini almış.
Son 10 yılımıza damga varan tüm belirgin dizi karakterleri var kitapta. Tekelioğlu, ‘Avrupa Yakası’ndaki Burhan Altıntop, Behzat Ç., Ezel, Poyraz gibi fenomen karakterlere, belki de daha önce hiç bakmadığımız bir yönden, sosyoloji penceresinden bakıyor.
Tekelioğlu, bir dönemin popüler TV dizisi ‘Avrupa Yakası’nın “Ben de Nişantaşı çocuğuyum, ben de bu çevrenin insanıyım” repliğiyle aklımıza kazınan karakteri Burhan Altıntop’u ‘metropolün yeni melezi’ olarak tanımlıyor misal... Aksanından şehre göç ettiğini anlayabiliriz, üniversite mezunudur ama İngilizcesi yoktur. Fakat merkezdekilerin her hareketini kapmaya çalışır. Yazar, Burhan Altıntop’un etrafımızda gördüğümüz kişilerin bir toplamı olduğuna dikkat çekiyor. ‘Arog’daki Halıcı Arif ve Recep İvedik karakterlerinin de sinemadaki diğer melezler olduğunu söylüyor.

‘Avrupa Yakası’ gibi yine Gülse Birsel’in kaleme aldığı bir diğer TV dizisi ‘Yalan Dünya’da ise bu tip bir melez karakterin olmamasını eleştirerek dizinin bu yönden zayıf kaldığını anlatıyor.
‘Suskunlar’, ‘Eşkıya Dünyaya Hükümdar Olmaz’ gibi dizilerdeki şiddet sorunlarını ele alan Tekelioğlu, ‘Aksanlar, Aksayanlar’ bölümünde ise izlerken hiç farkında olmadığımız noktalara dikkat çekiyor.
Tekelioğlu, 2000’lerin başında dizi tarihine damga vurmuş ‘Asmalı Konak’ın ardından aşiretli dizi furyasının çok sorunlu ilerlediğini not ediyor. ‘Asmalı Konak’ feodal ilişkileri kırmak üzere yazılmış bir metinken onu taklit eden diğer diziler, bilinçaltlarına ayrımcı söylemler ekiyor. Aksan da bu siyasi söylemin ilk göstergesi aslında...
Yazar, Doğu’da geçen birçok aşiret dizisinin ortak özelliklerini şöyle sıralıyor: “Baştan sona feodal törelerle örtülü, kadınların erkeklerin sultasında ikinci sınıf bir konumda yaşadığı, silah ya da uyuşturucu kaçakçılığıyla iştigal eden aşiretler ve berbat ağa karakterleri, despot analar, ezik genç kadınlar, vahşi ve gaddar kudret sahibi erkekler...”
Tekelioğlu karakterlerdeki tüm bu matematiğin toplumdaki ayrışmaya ve ötekileştirmeye katkıda bulunduğunu savunuyor. Bir başka diziyi, ‘Aşk ve Ceza’yı anımsatarak; yapımda Doğulu ailenin esas işinin uyuşturucu olduğunu hatırlatıyor. Ve tabii çok geniş kitlelere hitap eden bir TV işi olan ‘Kurtlar Vadisi’... Tekelioğlu; dizideki tüm Kürt karakterlerin terör örgütü ile iç içe ve kaçakçı olarak gösterildiğinin altını çiziyor.
Her akşam milyonlarca insanı ekran başına toplayan TV dizileri geniş bir Türkiye özetinden farksız. Diziseverlerin Tekelioğlu’nun kitabını okurken kendilerini sık sık “Hiç dikkat etmemişim, ne kadar da doğru tespit!” derken bulacaklarına pek şüphe yok...

TELEVİZYON HÂLLERİ:
Dizi Dizi Türkiye
Orhan Tekelioğlu
Habitus Kitap, 2018
304 sayfa, 30 TL.