Denizli’nin kültürel mirasına önemli katkı

Tasarımcı, mimar, ressam Atilla Ağırbaş’ın hazırladığı ‘Çizgilerle Denizli Evleri’, hem yaşadığı şehre kültürel bir armağan, hem de mimari yapıların gelecek nesillere aktarımı için önemli bir kitap.
Narsist Kitap’tan çıkan eser 128 sayfa. Önsözünü Pamukkale Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi Bölüm Başkanı Gözde Kan Ülkü’nün yazdığı kitap, kültürel mirası korumak amacıyla oluşturulmuş.

Özelde bir Ege şehri ama genelde Anadolu’nun yaşam kültürünü yansıtan evlerin karakalem çizimlerinin yanı sıra detay çizimlerle baca sistemleri, çevresel koşullara uyumlanan mimari detaylar, estetik bütünlüğü yansıtan motifler kitaba zengin bir içeri kazandırmış.
77 karakalem çizimin yer aldığı eserin giriş niteliğindeki ‘Anadolu Yapı Kültüründe Denizli Evleri’ başlıklı bölüm, doyurucu ve açıklayıcı bilgilerle genel bir fikir edinmemizi sağlıyor ve ilerleyen sayfalardaki çizimlerin ruhunu aktarıyor.
Alışık olduğumuz türün dışındaki kitap, çizimlerin ustalığı ve bilgilerin sıkmadan aktarımıyla dikkat çekiyor.

Hititlerden günümüze
Hititlerden süregelen bir yapı geleneğidir Anadolu yapı kültürü. Türklerin Anadolu’ya gelişiyle harmanlanmış iç yapı düzeni, bozkır düzeniyle son şeklini almıştır.
Bölgelere göre farklılıklar gösterse de büyük bir çoğunluğunu kerpiç yapı oluşturmaktadır. Taş temel üzerine örülerek oluşturulan kerpiç, yapı alanında bir tam, bir yarım kerpiç olmak üzere kalıplara dökülerek hazırlanır. Zemin katta 60 cm bulan duvar üst katta 30 cm kadar düşmekte iç ara bölmelerse Bağdadi sistemle yapılarak duvar kalınlığı 12 cm’e indirgenebilmektedir.

Yapı formları ve kullanım şekillerini coğrafi ve kültürel şartlar belirler. Buna ailelerin ekonomik yapım gücü eklendiğinde ortaya görsel bir şölen çıkmaktadır.
Zemin katlar sokağın formuna uyarken üst katlarda ustası mekânı dikdörtgen formuna getiriverir. Bir de sokak köşelerini “kirpi saçak” formunda yumuşatır ki gelen geçen rahatsız olmasın. Bazı ilçelerde alt odalar işlik, tezgâh odası, üst odalarsa yaşam odasıdır. Buna “ev işyeri birlikteliği” denilir. Kazılan derince bir çukurun içindedir dokuma ustası, ahşap mekik tezgahlar da dokur seccadeyi ve bezi.

İçe dönük bir yaşam sistemi olan Denizli evlerinde yapı sokağa yaslanır. Yaşam yüksek duvarlarla çevrili bahçede geçer. Hayat bahçeye, avluya bakar. Genelde zemin üzerindeki katta bulunan, odaların açıldığı, üzerinde çatı bulunan mekânlardır. Zemin katta aynı özellikleri gösteren mekânlara da bazen “hayat” bazen de “avlu” adı verilir. Bu mekânlar sokaktan görülmez. Evin kadını burada sürdürür yaşamını.

Her ne kadar Arapçadaki “hiyat” kelimesinden türemiş olsa da, tasarımcılığın büyük ustalarından Prof. Dr. Önder Küçükerman, “çadırlar arasındaki açık alanın Türk evinde hayata dönüştüğü” görüşündedir.

Denizli evlerinin en belirgin özellikleri kimi yerlerde baca formlarıyla karşımıza çıkar. Bacayı yuvarlak örer ustası, tuğla kalıplarını ona göre hazırlar ve döker kili. Usta yapar bacayı yapmasına da, bir de gerdanda duran kolye gibi işler tuğlayı. Kimine göre evde yaşayan ailenin statüsünü, zenginliğini anlatır, kimine göre de çatı ile baca arasında oluşacak kar yığınının bu birleşim yerinden içeriye sızmasını engellesin diyedir.                

Pencereler ahşap korkuluklu, söveli ve denizliklidir. Giyotin pencereler zarif işlenmiştir. Kesitleri incedir. Hâlâ zamana meydan okuyarak çalışırlar.