Cumhuriyet kutlaması

İstiklal Caddesi’ndeki binasında ikamet eden Yapı Kredi Kültür Sanat, Cumhuriyet’in 100’üncü yılını ‘Cumhuriyet’in İlk Yılı’ başlıklı sergiyle kutluyor. Küratörlüğünü Cengiz Kahraman’ın üstlendiği sergi, izleyiciyi 29 Ekim 1923 tarihinde ilan edilen Cumhuriyet’in ilk yılına bir zaman yolculuğuna çıkarıyor. Ancak bu zaman yolculuğunda o dönemde yaşanan siyasi ve ekonomik gelişmelerin yanı sıra tarih anlatılarında pek rastlanılmayan gündelik yaşam, kültür ve sanat ortamı, eğlence hayatı ve düzenlenen spor müsabakaları gibi konular da bulunuyor.

KÜLLERİNDEN DOĞUŞ
29 Ekim 1923... Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk, ilk Türkiye Büyük Millet Meclisi kürsüsünde mebuslara konuşma yapar. Bu konuşmasının ardından bir kanun teklifinde bulunur. İlk maddesinde ‘Türkiye Devleti bir cumhuriyettir’ olan kanun teklifi kısa süren tartışmaların ardından yapılan oylamayla kabul edilir. Böylelikle bu sene 100’üncü yaşını kutladığımız Cumhuriyet’in temelleri “Yaşasın Cumhuriyet!” sloganlarıyla atılmış olur.
Ancak Cumhuriyet’in ilk yılı tarih kitaplarından da okunduğu gibi kolay geçmez. İlk yıl için kuşkusuz ki Cumhuriyet’in en yoğun yılı olduğu söylenebilir. Senelerce süren savaşlar, salgın hastalıklar, geçim sıkıntısı, siyasi tartışmalar, ekonomik sorunlar, nüfus mübadalesi, yapılan inkılaplar... Bir ülkenin yeniden inşası... Tüm bunlar olurken bir yandan da günlük yaşam, yeni kitapların yayımlanması, sinemalarda filmlerin gösterimleri, konserler, tiyatro oyunları, spor müsabakaları da tüm hızıyla devam eder. Umutlar kaybedilmez, bayramlar ve Hıdırellez coşkuyla kutlanır. Bir ülke adeta küllerinden yeniden doğar.

TÜRKİYE’DE NELER OLUYOR?

Yapı Kredi Kültür Sanat binasının ikinci katına yayılan ‘Cumhuriyet’in İlk Yılı’ sergisi, 29 Ekim 1923 ile 29 Ekim 1924 tarihleri arasında temelleri atılan genç Türkiye Cumhuriyeti’nde yaşanan değişime farklı bir pencereden bakıyor. Tarihi kaynaklarda genellikle bu ilk yıl, yaşanan önemli siyasi ve toplumsal anlarla anlatılıyor. Hayatın gündelik akışında yaşanan olaylar ise bu anlatılarda nispeten daha az. Serginin küratörü Cengiz Kahraman da anlatılardaki bu azlığın altını çizerek “Sergide bu ilk yılın havasını izleyiciyle paylaşmak için biz gündelik hayatın renkli anlarından faydalanmayı tercih ettik” diye aktarıyor.
Sergi, Banu İşlet, Binnur Mörel Büyükertan ve Eser Demirkan tarafından hazırlanan ve Yapı Kredi Yayınları tarafından yine bu ay yayımlanan sergiyle aynı ismi taşıyan kitaptan yola çıkarak oluşturulmuş. Sergi mekânına yerleştirilen fotoğraflar, reklamlar, gazeteler, dergiler ve karikatürler, kitaptaki kronolojik sıra dikkate alınarak yerleştirilmiş. Kahraman sergi sürecini “‘Cumhuriyet’in İlk Yılı’ kitabının görsel danışmanlığını da yaptığım için serginin omurgasını oluşturma konusunda hazırlıklı olduğumu söyleyebilirim. Kitabı hazırlayan Banu İşlet, Binnur Mörel Büyükertan ve Eser Demirkan’la sürekli iletişim içindeydik. Yaptıkları detaylı kronolojiye uygun fotoğraf, karikatür, reklam gibi ilginç görsel malzemeyi bir araya getirdikten sonra serginin nasıl bir yol haritası izleyeceğine Yeşim Demir Pröhl, Didem Yazıcı ve Burcu Çimen’le yaptığımız toplantılarda karar verdik” sözleriyle anlatıyor.

Sergiyi ziyaret eden izleyiciler, sergi hakkındaki bilgilendirici yazıyı okuduktan sonra tavanı Türk bayrağıyla donatılmış kırmızı bir alana yönlendiriliyor. Burası aynı zamanda sergi mekânının da kalbi. Çünkü bu alanda kronolojik sıraya göre Cumhuriyet’in ilk yılının başlangıcı ve sonu yer alıyor. Ayrıca bu alanda Atatürk’ün Cumhuriyet’i ilan ederken yaptığı konuşmadan bir kesit ve dönemin gazete kapakları, Atatürk ve arkadaşlarının yıl içinde yaptığı ziyaretlerin ve Dumlupınar’da 30 Ağustos 1924 tarihinde çekilen fotoğrafları bulunuyor.
Bu mekândan çıkıldığında ise izleyiciyi Cumhuriyet’in ilan edilişinin ertesi günü yaşananlar karşılıyor. Örneğin Cumhuriyet’in ilk dergisi ‘Milli Mecmua’nın 1 Kasım’da yayımlanan ilk sayısı ve Taksim Meydanı’ndan bir fotoğraf. Serginin devamında ise aralarında kadınlar için giyim önerileri içeren dergi kapakları, kadınların seçme ve seçilme hakkını elde etme ‘ihtimali’ ve kahvehanelere girebilecekleriyle ilgili karikatürler, patenli hokey resmi lig maçlarının başladığını ve futbolcuların idmanlarını gösteren fotoğrafların olduğu pek çok kaynak yer alıyor.

Sergide en çok dikkat çeken bölümlerden biri ise dans bölümü. Burada 9 Şubat 1924 İstanbul’da Beyoğlu’ndaki Union Fraçaise’de ilk defa düzenlenen büyük dans şampiyonasına dair haberler, ilk dans dershanesi ve tabelası, dans eden kadınlara dair fotoğraflar bulunuyor. Ancak yarışmaya katılan dansçı kadınların henüz Müslüman Türk kadınlarından oluşmaması da hâlâ kadınlar üzerindeki baskıların son bulmadığını gösteriyor. Ayrıca sergide ‘Cumhuriyet’in İlk Yılları’ kitabını inceleyebilir, aralarında ‘sahnemizin 32 senelik emektarı’ Kınar Hanım’ın röportajının da olduğu kültür-sanat alanına dair birçok röportajı okuyabilirsiniz. Bunun yanında kitapta her ziyaretçinin ilgisini çekecek ve daha sonra çevresindekilerle paylaşabileceği yeni ve şaşırtıcı bilgilerin de olduğunun altını çizmekte fayda var.
‘Cumhuriyet’in İlk Yılı’ başlıklı sergi, 3 Eylül’e kadar Yapı Kredi Kültür Sanat’ta görülebilir.