Çok kısa bir evliliğin çok uzun öyküsü

2 sene 6 ay 8 gün sürmüş bir evliliğin boşanma ile bitmiş hikâyesidir bu. Eğer tarafları birer özel ve baskın karakterler olmasaydı pek çok örneğinde görüldüğü gibi bir sosyolojik veri değeri bile taşımayacaktı. Biri 39 yaşında, diğeri 22’sinde iki insan, yazılanlara bakılırsa biraz da birdenbire evlenmeye karar verirler. Uzaktan objektif olarak bakıldığında oluşmakta olan yeni tarih ile beraber her iki öznenin de pek de hesap etmeden bu oluşa iştiyakla dahil olma arzusu taşıdıkları görülür. Milli bir kurucu kahramanla seçkin bir ailenin iyi eğitimli kızının pek de dile dökülmemiş ama içten içe gelişen bir dayanışma isteği de sezilir bu evlilikte. Gönülden çok idealin çekimi kurmuştur sanki onları. Birden çok yabancı dil bilen Latife Hanım’la bazı devrimleri önceden kafaya koymuş Mustafa Kemal’in evlilik görüntüsündeki karşılıklı dayanışması gibidir de.
Nitekim fotoğraflara, belgelere, yazılanlara bakıldığında başlangıçta bu ruhun yaşadığı, Latife Hanım’ın Mustafa Kemal’i zenginleştirdiği, toplum önünde özenilesi bir tablonun oluştuğu gözlerden kaçmaz. Ne var ki hiç bilinemeyecek iç sebeplerle zamanla olgunlaşan dış sebepler belli ki bu istenmeyen sonucu doğurmuştur. Asıl sorun karakter farklılıkları ve bunun hayatla dönüşüme uğramamış olması. Atatürk’ün özel kalem müdürü Hasan Rıza Soyak, “(...) İki tarafın yaşama itiyatları ve müşterek hayat hakkında telakkileri arasında mevcut ve esaslı farkların tabii bir neticesinden ibarettir” sözleriyle zarifçe çerçevelediği boşanma, süreç yönünden de olabildiğince sakin geçmiştir.

Murat Bardakçı’nın devletin arşivlerinden çıkardıkları belgelerden, oldukça ince bir ‘diplomasinin’ yürütüldüğü, doğası gereği şahısları değil devleti de ilgilendirdiğinden itiyatlı davranıldığı görülüyor. İlk kez gün yüzüne çıkan belgelerle, on yıllardır üretilen dedikodu ve söylentilerin önüne de bir yönden set çekilmiş oluyor. Tarihçiler, elbette devletin belgelerini de ‘kontrollü belge’ olarak değerlendirip sivil belgelere de bakacaklardır. Ancak bu konuda tam bir suskunluk vardır. Asıl suskunluk ise Latife Hanım kaynaklıdır. Ne Halit Ziya Uşaklıgil’in yazdıkları ne de Metin Toker’in dergisinde çıkan röportaj yeterli sayılamaz bu anlamlı suskunluğu bozmaya...
Mustafa Kemal Atatürk’ün “Sizi serbest bırakmayı muvafık bularak tatlik ettim” cümlesiyle, şeri hukuka bağlı kalarak boşadığı Latife Hanım, (6 ay sonra medeni hukuk gelecektir) belli ki hem bu karar karşısında şaşkın hem de ömrü boyunca onu koruyacak sabra da sahiptir. Belgelerden ve olup bitenlerden anlaşıldığı kadarıyla Latife Hanım, özel hayatı ile devlet kadınlığı olma bilincini karıştırmamış gözüküyor.
Murat Bardakçı telgraf, mektup, anı gibi belgelerin yanında, mal bölümüne dair belgelere de yer veriyor kitabında. Sofra örtüleri, gümüş dondurma takımı, dört sandık kitap, gümüş ibrik, bağa gözlük kabı, çifte terlik, gümüş ateş maşası, tül perde, hamam takımı, sigara tablası kayıtlarını görünce insan ister istemez bu ilişkinin onun uzun hikâyesine dalıyor. Fiilen 2 yıl 6 ay 8 gün sürmüş ancak suskunluklarla çok uzamış ve hayal gücünü devreye sokmuş da olsa, yürek burkucu bir hikâyedir hâlâ yaşayan sonuçta.

“SİZİ SERBEST BIRAKMAYI
MUVAFIK BULARAK TATLİK ETTİM”/
MUSTAFA KEMAL PAŞA İLE LATİFE HANIM’IN
BOŞANMALARININ BELGELİ ÖYKÜSÜ
Murat Bardakçı
İş Bankası Kültür Yayınları, 2021
272 sayfa, 28 TL.