Can Yücel’in şiiri, ‘alabalıkların’ şiiri

Coşkun Şenol’a
‘Belkim’ kelimesini şiire sokan ve en güzel kullanan Türk şairdir Can Yücel.
Tanıl Bora, ‘Hasan Âli Yücel’ adlı kitabında Can Yücel’e arkadaşlarının takılmalarından söz eder: “Ne komünisti lan? Sen bakan oğlusun!” Ama ne devlet ne sıkıyönetim yönetimi ne yargıç ne de gardiyan ona bakan çocuğu gibi davranmıştır. Şiir ortamında Can Yücel’e, bu baba meselesi yüzünden sürekli sataşanlardan biri de Ece Ayhan’dı. Bora, kitabında, Ayhan’ın ‘Mor Külhanî’ şiirindeki “Oğullar oğulluktan sessizce çekilmesini bilmelidir abiler” dizesinin de “Can Yücel’e bir taş” olduğunu dile getirir.
Can Yücel’in muhalif duruşu, meseleyi gören bir bakış tarzına dayanır ve ekleme toplama değil, bir kendiliğindenlik içerir. Ece Ayhan’ın muhalifliğinden daha sahicidir. Can Yücel’in, Birikim dergisinin Mayıs 1989 tarihli ikinci-ilk sayısında yer alan yazısı çok önemlidir: “Türkiye’nin ana sorunu kültürel ekonomiksel hırbıca ve Marksistçe bir birikimin kurulmasıydı. Kimi adamlar zannettiler ki Kemal Tarih’ten başka tarih yoktur. [Uyarı: ‘Kemal Tarih’, ‘Kemal Tahir’ değil, yani ‘Kemalizm’] (...) kapalı havuz denilen Türkiye’nin kapalılıktan çıkarılması gerekiyordu. Biz şunu düşündük: Türkiye kapalı bir havuz değildir. En azından içinde alabalıklar yaşar.” Can Yücel’in şiiri, işte bu ‘alabalıkların’ şiiridir.
Can Yücel şiirinin temel özelliklerinden biri, tarih ve tarih bilinci meselesinde ortaya çıkar. İlk bakışta, bu tez biraz garip görülebilir. Çünkü tarih dediğimiz kütle, geçmişle alakalıdır. Oysa Can Yücel’in şiiri, geçmişe odaklanan bir şiir değildir; tam tersine şimdiye odaklanan bir şiirdir. Cumhuriyetle başlayan bir şimdidir bu. Cumhuriyetin geçmişi, Can Yücel’in şiir yazmaya başladığı dönemde, olgusal olarak mevcut değildir ama ‘şimdide’ vuku bulmaktadır, henüz vücuda gelmeye başlamıştır. Can Yücel’in şiiri, şimdiye odaklanır, ama bu, şimdi olup bitene bir odaklanma değil, şimdide inşa edilene bir odaklanmadır. Yücel, cumhuriyetin kendini inşa ediş biçimini gözden yitirmez. Yücel’in ‘şimdisi’, bizim için ‘geçmiş’ haline gelmiştir.
Can Yücel’in şiiri, bir cumhuriyet eleştirisinin şiiridir, ama bu, cumhuriyeti ‘farz’ olarak gören bir anlayışın değil, cumhuriyeti ‘sünnet’ olarak gören, ona ‘göstermelik’ olarak biat eden bir anlayışın eleştirisidir. ‘Yaşasın Cumhuriyet’ şiirini bir kez daha hatırlatmak isterim; girizgâhı şöyle: “Gölköy adında bir yer varmış Gelibolu’da/Televizyonda gösterdiler geçen gün/Gelenek edinmiş köy halkı/Ben kendimi bildim bileli bu böyledir/Diyor muhtar/29 Ekim’de toptan sünnet ederlermiş çocuklarını (...)”
Can Yücel için ilk defa 1996’da yazmıştım; ‘Modern Türk Şiirinde Bir Tavır: Can Yücel’in Şiirinde İmge’ (Sombahar, Sayı: 34). İkinci yazımı, 1999 yılında, Can Yücel’in ölümü üzerine yazdım; ‘Can Yücel İçin Kaside’ (Adam Sanat). Üçüncü yazımı ise, 2011’de yazdım: ‘Viktoryen Kültürüne Başkaldırı’ (Radikal Kitap, 26 Ağustos 2011). Can Yücel’in Datça’daki mezarı saldırıya uğramış, mermer alınlık kırılıp dağıtılmıştı. Bu yazılarım, ‘Kritiğin Toprağında’ ile ‘Şiirimin Çeyrek Yüzyılı’ adlı kitaplarımda mevcut. Can Yücel’le ilgili etkinlikleri ve oraya davet edilenleri de uzaktan izlerim. Onun şiiriyle ne kadar alakasız kişiler. Sitem olarak söylemiyorum; sözgelimi Can Yücel’in şiiri üzerinde bunca yıl önemle duran Orhan Kahyaoğlu da davet edilmemiştir bu etkinliklere.
Can Yücel’in kitaplarının yeni bir biçimle yayımlanıyor oluşu çok önemli. ‘Sevgi Duvarı’nın en güzel şiirlerinden ‘Belkim Bir Kertenkeleydim’ şiirinden bir parçayla bağlayalım sözü: “düdük çalar hırsızlanmış polisler/ ben korkudan üstlerime işerdim/ üç yıldızlı bir albaydı gökyüzü/karşısında önüm açık gezerdim/ağzı bozuk meymenetsiz bir ozan/rus cenginde çağanozdum bir zaman”.

Sevgi Duvarı
Can Yücel
İş Kültür, 2021
120 sayfa, 14 TL.