Bir kitap konuşabilseydi ne derdi?

“Her kitap bir yerden başlamak zorunda. Yürekli bir harf önden gitmeye gönüllü olup inançla kendini satıra yatırmalı, ondan cesaret alan bir sözcük peşi sıra gelmeli, bir cümleyi de ardınca sürüklemeli. Ondan sonra bir paragraf, çok geçmeden bir sayfa toplanıverir” diyor ‘Biçimin ve Boşluğun Kitabı’nın anlatıcısı. Ruth Ozeki’nin anlatıcısı bir ‘kitap’ ve asıl görevi, 14 yaşındaki Benny Oh ve annesi Annabelle’in, evin reisi Kenji öldükten sonra yaşadıkları yasla başa çıkma hikâyelerini anlatmak. ‘Biçimin ve Boşluğun Kitabı’ öte yandan küresel ısınma, tüketim toplumunun akıl sağlığına etkisi, sanatın yok olmaya yüz tutması ve gerçekliğin doğasına kadar çağın çözülmesi gereken en acil sorunları sorgulamaya çalışan 602 sayfalık kalın bir kitap. Öğretmen, yazar ve film yapımcılığının yanı sıra bir Zen Budist rahibi olan Ruth Ozeki, sahip olduklarımızın egemen olduğu bir çağda yaşadığımızın farkında. Kapitalizm, internetle birlikte karşılayabileceğimiz her şeye çok kolay bir şekilde ulaşmamızı sağladı. Zahmetsizce edindiğimiz her şey bizimle konuşmaya başlasa, varlıkları hayatımızı karıştırırken sesleri kafamızı doldursa? Ozeki, dünyayı değiştirecek fikirlerine rağmen insanlığın acı çeken bir gezegen üzerindeki zayıf kontrolünü cisimlere anlattırıyor. Cevapları nesneler vermeye çalışıyor.

Kitap Benny Oh ve annesini şaşkına çeviren trajikomik bir kaza sonucu babası caz müzisyeni Kenji’nin ölümüyle başlar. Kenji’nin ölümü geride bıraktıklarında travma yaratır. Benny’nin hikâyesi başkası tarafından anlatılsa da yazar, hayatının anlatılma şekline ilişkin Benny’nin yorumlarını da aralara serpiştirir. Her şeyi bilen anlatıcının sesi aslında kitabın kendisidir. Benny’nin kendi hayatında farkında olmadığı ayrıntılar karşısında şok olduğunu ifade eder. Kitap bu özel romanın ana karakteri olarak Benny’ye tüm bilgilerin kendisiyle ilgili olduğunu hatırlatır. Anlatıcı yüzyıllardır baştan sona kitaplarda bulunan karakterlerin kendi hikâyesinin kahramanı olduğu ve her kitabın çeşitli şekillerde anlatıldığı, okunduğu ve yorumlandığını belirtir.
Benny ve Annabelle’nin yaşadığı dünya her an parçalanıyor. Travmaya tepki olarak Benny, etrafındaki nesnelerin seslerini duymaya başlar. Aslında tüm nesnelerin kendi yolculukları onları şimdi bulundukları yere getirmiştir. Yani Benny’nin yanına. Benny okulda makasla kendini yaraladığında kimse anlamasa da ona bunu yapmasını makasın kendisi emretmiştir. Babasının külleri usulca onunla konuşur. Buzdolabındaki yiyeceklerin sızlanmalarını dinler. Tüm dünyası sessiz bir düzenden gürültülü bir kaosa dönüşür. Benny bu seslerle başa çıkmak için halk kütüphanesinde saklanmak üzere okulu asar, gürültü önleyici kulaklıklar takar, nesnelerin bağırmasını önlemek için saplantılı şekilde ortalığı toplamaya başlar. Annabelle’nin krizleri ise fazlasıyla gerçek. Kocasının yasını tutarken iyi hissettiren şeyse; satın almak. Alışveriş çılgınlığı yüzünden evi neredeyse bir çöp eve döner. Nesnelerle dolu evde Benny’nin kaosu artar. Annabelle bir gün alışveriş çılgınlığı sırasında sepetine atlayan ‘Derli Toplu Sihir: Antik Zen’in Dağınıklıktan Kurtulma ve Hayatınızı Kökten Değiştirme Sanatı’ isimli kitapta sunulan tavsiyeye uymaya çalışır ama gerekli büyük temizlik onu bunaltır.

Benny ‘Kitap’a kendi işini yapmasını söylüyor. Kendi işini kendi göreceğini de ifade etmesiyle birlikte bu ilişki hikâyeyi yönlendiriyor. Karşılıklı atışmaları ve aralarındaki ironi eserin katalizörünü oluşturuyor. Kitap aracılığıyla Benny’nin psikozuna tanık oluyoruz. Hatta yaşıyoruz. ‘Kitap’ bizimle de konuşuyor. Aslında anlatıcı kendi başına bir karakter, kitap içinde bir kitaptır. Yazar Annabelle’nin istifçiliğini insanların dikkatsizliği ve israfı ile yavaş yavaş yaklaşan ekolojik felakete bağlıyor. Benny’nin duyduğu seslerin gezegendeki diğer varlıklarla akrabalığımızı tanımak için çağrılar olduğunu öne sürüyor.
Zen felsefesi kitabın hemen hemen her sayfasında kendini hissettiriyor. Yazarlığın yanında Ozeki, okuyucusu için öğretmen rolünü de başarıyor. 2022 Women’s Prize Edebiyat Ödülü kazananı ‘Kitap’ın büyüleyici, yaratıcı ve sıcak anlatısı, hayatınızın sonuna kadar unutmayacağınız bir eseri size sunacak.

Biçimin ve Boşluğun Kitabı
Ruth Ozeki
Çeviren: Yiğit Yavuz
İthaki Yayınları, 2023
602 sayfa.