Bir aÅŸk üçgeni odağında Avrupa kültür endüstrisinin öyküsü

Britanyalı tarihçi Orlando Figes’in son eseri ‘Avrupalılar–Üç Hayatın Işığında Kozmopolit Avrupa Kültürü’ bir aşk üçgeni çevresinde oluşuyor. Döneminin en ünlü sanatçılarından İspanyol primadonna Pauline Viardot, kocası sanat eleştirmeni, tiyatro yöneticisi, çevirmen ve cumhuriyetçi militan Louis Viardot ve genç Rus yazar İvan Turgenyev aşk üçgenini oluşturuyor.
Louis Viardot 18 yaşındayken, Paris’e hukuk okumak için gelmiş bir taşralı. Paris’te gazeteciliğe başlamış. 23 yaşında Fransız ordusuna katılmış ve İspanya’ya gönderilmiş. İspanyolca öğrenmiş ve ‘Don Kişot’u Fransızcaya çevirmiş. Dostluk kurduğu George Sand onu müzisyen bir aile olan İspanyol Garcialarla tanıştırmış. 40 yaşındaki Louis kendisinden 21 yaş küçük olan Pauline’e âşık olur ve evlenirler. Pauline’in sesinin güzelliğini fark eden Louis, Théâtre Italien Paris’in yöneticiliğine gelince karısına şöhretin yollarını açmış. Pauline’in büyük bir yıldız olarak sürecek kariyeri başlamış.
Louis Viardot kendisini karısının kariyerine adamış. Bir organizatör olarak onun konserlerini, turnelerini düzenlemiş. Avrupa’dan Rusya’ya uzanan bu turneler tanınırlığı dünyaya yaymış. Bunu sağlayan da kıta genelinde genişleyen demiryolu ağları. Figes, demiryolları ağının Avrupa’yı sarmasının kültürün endüstrileşmesinin de temelini oluşturduğunu yazıyor. Artık birçok sanat dalı sadece aristokratların değil, bilet alabilen herkesin ilgi alanındadır. Matbaacılıktaki gelişmeler de hızla çoğaltılan notalarla müziğin her eve girmesini sağlamış. Edebiyat eserleri modern matbaalarda çok daha hızlı üretilip demiryolları aracılığıyla en uzak yerlere ulaştırılır hale gelmiş. Demiryolları turizmin gelişmesini de sağlamış. Avrupa’nın her köşesinden müzelere ziyaretçiler gelmeye başlamış, resim ve heykele ilgi artmış.
Louis’nin entelektüel ilgilerinin geniş çapı, Pauline’in ününün çekiciliği ve misafirperverlikleri Viardotların Delacroix, Berlioz, Chopin, Brahms, Liszt, Schumann çifti, Hugo, Flaubert, Dickens ve Dostoyevski gibi birçok sanatçı ve yazarla dost olmalarını sağlamış.
Kuşkusuz Pauline Viardot’nun yaşamöyküsü hem müzikteki başarısı hem de özel hayatındaki karmaşık ilişkiler ağıyla ayrıca yazılmayı hak eden zenginlikte. Pauline Viardot Turgenyev’in librettolarını yazdığı operetler, oda müziği eserleri bestelemiş, bestelediği şarkıları Chopin’in eşliğinde seslendirmiş.
Demiryollarının gelişmesi uzak ülkelerin sanatçı ve yazarlarının Paris’e ulaşmasını hızlandırmış. İvan Turgenyev de çarlığın baskıcı, sansürcü rejiminden, hapis cezaları tehditlerinden bunalıp Avrupa’ya giden yazarlardan. Turgenyev görkemli prodüksiyonlarla operayı kültür endüstrisinin verimli bir dalı haline getiren Paris salonlarında dinlediğinde Pauline Viardot’ya hayran olmuş. Güzel olmadığı konusunda kendisi dahil herkesin hemfikir olduğu Pauline’in erkekleri kendisine çeken müthiş bir cazibesi varmış. Birçok geçici aşk yaşamış ama Turgenyev’le ilişkisi hep sürmüş. Turgenyev onu bitmeyen bir aşkla sevmiş, hiç evlenmemiş. Viardot ailesinin sürekli misafiri olarak onlarla uzun süreler yaşamış. Bu gerilimli aşk ilişkisinin etkisiyle de büyük eserlerini kaleme almış. Hem ülkesinde ün kazanmış hem de eserleri yabancı dillere çevrilmiş.
480 sayfalık ‘Avrupalılar’ bir aşk üçgenini odağına almasına rağmen bu ilişkiyle sınırlı kalmıyor ve ‘Kozmopolit Avrupa Kültürü’nün oluşumuna odaklanıyor. Kültür endüstrisinin kurulup gelişmesinin hemen tüm sanat dallarına değinerek, fotoğrafçılık gibi yeni sanat dallarının doğuşuna da odaklanarak, ayrıntılara girerek akıcı bir dille anlatıyor. Etkileyici, öğretici, zevkle okunan bir tarih çalışması.

AVRUPALILARÂ

ÜÇ HAYATIN IŞIĞINDA
KOZMOPOLİT AVRUPA KÜLTÜRÜ
Orlando Figes
Çeviren: Nurettin El Hüseyni
Yapı Kredi Yayınları, 2020
480 sayfa, 50 TL.