Balkan Naci’nin ta kendisi: Ben

‘Ben’ başlığı taşıyan sergi Balkan Naci İslimyeli’nin sanat yaşamının hangi dönemlerini kapsıyor?
Ben bir sanat tarihi akademisyeni olarak, sanatçının ve doğal olarak da sanatının dönemlerini sanat hayatını kapsamına alan gelişim ve atılımları belirleyen kronolojik çizgisi içinde değerlendirmeye özen gösteriyorum.  Uluslararası akademik çalışmaların yöntemlerini sanatımızın tarihini, ya da sanatçılarımızın kendi sanat serüvenlerinin tarihlerinin inceleme ve araştırmalarında da bu sistem içinde çalışmayı prensip olarak benimsiyor ve uyguluyorum. Sergi öncesinde, mutlaka serginin kitabını ya da kataloğunu yazmaya öncelik veriyorum.  Kitabın ya da kataloğun yazımını kapsayan çalışmaları içeren süreç, serginin ruhunun ve planlamasının kurulmasını gerçekleştiriyor. Balkan Naci İslimyeli sergisinde de vazgeçmediğim proje sistemini uyguladım ve geliştirdiğim planlar üzerinden uygulamalarla ilerledim. Balkan Naci’nin sanatçı kimliğinin açık tanımları, dönemeçleri ve ilerleyişleri bu süreç içinde yapmış olduğum seçimlerle belirlenmiş oldu. Açıklamam gerekir ki; ‘Ben’ konseptini ve sergimizi daha da özel yapan olgu, sanatçının titizlikle kendi eserleri arasından seçerek kendisine ayırdığı, koleksiyonunda tuttuğu eserlerin arasından bir seçkiyi kapsamasıdır:
- Bir Ev Kadınının Fotoromanı, 1981
- Gece Yüzleri, 1985
- Deli Gömleği-Fermanlar, 1992
- Hiç-adımlar, 1996
- Suret, 1998
- Zamansız, 2002
- Matah, 2006
- Tuhaflıklar Tarihi, 2008
- Makas-Psikolaj, 2008
- Güneş Saatleri, 2008
- Karayazı, 2009
- Sûfi, 2009
- Gölgeler Kenti, 2009
- Düş Resimleri, 2009
- Asılsız Gölge, 2013
- Kara Tahta, 2013
- Kozmos ve Toz, 2013
- Bir Şey Söyle, 2015
- Tılsımlı Gömlekler, 2015
- Hatırla, 2017
Balkan Naci İslimyeli’nin dönemleri içinden yapmış olduğum eserlerin seçkisini gözden geçirmek sanatçının yaşamı boyunca izlediği ve üzerinde düşündüğü yaşadığı dünyayı, sanatçı duyarlığı ve estetik yargıları, yeniliğe açık deneysel kompozisyonlarını ve tabii ki ironi dolu bir bakış açısını keşfetmektir. 

Prof. Dr. Kıymet Giray
Sergide ‘Ben’ kavramını nasıl tanımlıyorsunuz? İzleyici Balkan Naci’yi Balkan Naci yapan hangi özellikleriyle karşılaşıyor?
Balkan Naci İslimyeli retrospektif sergisinin konsepti için derinlemesine düşünerek insani bir söz, bir kavram aradım. Onlarcasının arasından seçtim ‘Ben’i.  ‘Ben’, insanın gerçeği, gerçekliği. ‘Ben’ evrenin içinde insanın varlığının temsilini sürdürme hali. ‘Ben’ düşünme eylemi, ‘Ben’ felsefenin derinliğinin imgelem gücü, ‘Ben’ varlık ve oluşum. ‘Ben’ insan. ‘Ben’ insanın, tekilliği, yalnızlığı. ‘Ben’ özün sınırları. ‘Ben’ baskılara, suçlamalara direnme hali. ‘Ben’ iletişim ve iletişimsizliği insanın. ‘Ben’ bir kavram olarak insanın sürdürülebilirliği. ‘Ben’ kendini kanıtlama hali. ‘Ben’ sanatla bütünleşme çizgisidir. ‘Ben’ Balkan Naci İslimyeli. ‘Ben’ Balkan’ın, tam da kendisi. Balkan Naci İslimyeli’nin 50 yıllık sanat serüvenin tanımı ‘Ben’. Konsept belirleken düşündüm de Balkan Naci’yi bir sanatçı olarak tek bir sözcükle tanımlamam gerekseydi bu sözcük kesinlikle ‘Ben’ olurdu. Öyle de oldu. Çocukluğunun düşlerinde, hayatı tanımaya, kendisini sanatla ifade etmeye karar verdiği anlardan başlayarak Balkan Naci sanatçı olma tutkusunu hissetmeye başladığını anda kendisini ‘Ben’ olarak tanımlar halde bulur. Bir tanım olarak ‘Ben’, Balkan’ın resimlerinde her zaman varlığını koruyan  ve kompozisyonlarının asal parçası olan kendi portresini kullanmasıyla ifade edilebilir. Benim değerlendirmeme göre, kompozisyonlarına başat olan ‘Ben’in temsili olan; başı, yüzü, ayakları ve hatta bedeni, aslında bize anlatmak istediği  Balkan Naci İslimyeli, felsefesi, hayatı algılayışı ve varoluş öyküsüdür:
“Sanatı, o sınırsız düş alanını sonuna kadar hayatımda tutmalı ve onun tam ortasında olmalıydım. O zaman görünür dünyada kapatıldığım yer neresi olursa olsun oradan kaçabilirdim; dosdoğru kendi ülkeme. Ben o gizli ülke içinde dolaşıp dururken dışarıdan nasıl göründüğümün farkında değildim. Ama insanların yaklaşımlarımdan yavaş yavaş dünyaya göre ne olduğumu da kavradım. Onların gözleri soru, kuşku, yadsıma, kınama doluydu. Hep bir ağızdan soruyorlardı sanki: ‘Nesin sen?’ Onlara ne olduğumu göstermem gerekti. Ve böylece saflar belirdi, ben yerimi ve gardımı aldım."

Sergideki eserlerin seçim sürecinden bahsedelim mi? Bu aşamada Balkan Naci’in eşi Sezen İslimyeli ile birlikte mi çalıştınız?
Bu eserler hep birlikte nasıl bir hikaye anlatıyorlar?Balkan Naci İslimiyeli sergisi yapmak konusunda kararım Eskişehir Odunpazarı Modern Müze’nin (OMM) açılış kokteylinde Balkan Naci İslimyeli ile karşılıklı konuşurken pekişti. Söz vermiştim. Bir Balkan Naci sergisi ve kataloğu hazırlayacaktım. Sanatı hakkında derinleşen araştırmam da başlamış oldu. Nisan 2022 de Balkan Naci’nin bu dünyaya veda etmesi sanat çevreleri gibi beni de üzdü doğal olarak. Verdiğim sözü yerine getirmeliydim. Sezen İslimyeli ile bir anı sergisi yapmak kararında olduğumu belirterek konuştum. İki akademisyen olarak karşılıklı anlaşmamız çok da kolay oldu. Ben serginin yalnızca Balkan Naci’nin koleksiyonu ile yapılması konusunda çok istekliydim. Sevgili Sezen İslimyeli de sevgili eşinin göz bebeği gibi koruduğu sanat eserlerini ve sanatçı kimliğini tanıtıp sergilemek, tanıtmak konusunda çok istekliydi. Defalarca konuştuk. Hatta dertleştik. Kitaplar ve görseller gönderildi. Çalışma masam bu süreçte Balkan Naci ile doldu. Ben kaynaklarımı belirledikçe o da kendisinde var olan belge ve bilgileri gönderdi. Sergilenecek dönemler ve olan eserler katalog tarafımdan kaleme alınırken belirlendi. Ağustos başında Cihangir’de Balkan Naci atölyesinde serginin eserlerinin görselleri ve kendileri üzerinde zaman zaman hüzünlü, ama hazırlıklar ilerledikçe de serginin heyecanını yaşadığımız günler geçirdik. Eserler Şevket Sabancı Kültür Merkezi’ne getirildiğinde ben serginin kurulum projesini çoktan hazırlamıştım. Açılışta ben bir sanat tarihçi olarak, Sezen İslimyeli de birlikte yaşadığı Balkan Naci İslimyeli ile hayatı ve sanatı paylaşmanın anlamını belirleyen konuşmalar yaptık. Kalabalıktı. Hâlâ da çok büyük ilgiyle geziliyor...

Bodrum Belediyesi ile nasıl bir işbirliğine girdiniz?
Benim Şevket Sabancı Kültür ve Sanat Merkezi’nde sergiler projelendirip küratörlüğünü üstenmem, Şevket Sabancı’nın 2013 yılında beni evine, sanat çevresinden birkaç dostu ile birlikte bir akşam yemeğine davet etmesi ve Turgutreis’e bir kültür merkezi inşa ettirdiğini, Bodrum Belediyesi’ne teslim ettiğini belirtmesi ile başladı. Şevket Sabancı Kültür ve Sanat Merkezi’nde özellikle de Türk ressam ve heykeltıraşların önemli sergilerinin açılmasını istediğini belirtti. O tarihten bugüne Şevket Sabancı Kültür Merkezi’nde Bodrum Belediyesi’nin bütün hizmetlerini üstlenmiş olduğu ‘Prestij Sergileri’ni düzenlemekteyim. 2020 yılında Bodrum Merkezi’nde 19. yüzyıl yapısı olan iki tarihi yapının ‘Sanat Galerisi’ olarak restorasyonuna ve açılmasına, Bodrum Belediyesi tarafından organize edilen restorasyonunu, ekibimizle birlikte gerçekleştirdik ve ‘Mausolos’ ve ‘Artemisia’ adını verdiğimiz Bodrum Belediyesi Sanat Galerileri’nde, Bodrumlular ve yolu Bodrum’dan geçenler için kıymetli sanatçılarımızla sergi programlarını düzenlemekteyiz. Bodrum’un antik döneminde olduğu gibi, 21. yüzyılın da çağdaş sanatının merkezi olmasına özen gösteriyoruz. Bu yıl Bodrum Belediyesi’nin kurmuş olduğu Bodrum Belediyesi Kültür AŞ’nin yönetim kurulu üyesi olarak Bodrum’u sanatın odak merkezi olması için projeler geliştiriyoruz.