Aydınlanmayı düşünmek: Felsefi, kültürel, politik bir kazı...

Bugün için popülerliğini yitirse bile geçmişten bu yana en canlı tartışma başlıklarından birisiydi ‘aydınlanma’. Kant’ın ‘sorduğu ve cevap aradığı’ bu mesele pek çok düşünür tarafından ele alınmış, Michel Foucault gibi filozoflarca da güncellenmiştir. Ali Akay bu yolda ‘bir yandan disiplin sorunu üzerine düşünürken’ aydınlanmanın bağlamlarını genişletmiş ‘doğruyu söyleme’ cesareti ile beraber ele almıştır. Yine Foucault’nun ‘hakikat oyunları’ diye nitelediği bu konu adalet ve hukuk, toplumsal çözülme, kendini tanıma ve kendilik endişesi gibi kavramların geçmişiyle de temas halindedir. Kant’ın ısrarla sorduğu “Aydınlanma nedir?”, nihayetinde egemenlik ve cesaret ile birleştiğinde ‘parrhesia’ kavramıyla kristalize olacaktır. Ali Akay, Mimar Sinan Üniversitesi’nde verdiği derslerde ‘aydınlanma’yı kendi yorumları ile güncelleyip yorumlamış, Minör Politika II altbaşlığı ile okurlara sunmuş.
İki ana bölümden oluştuğunu görüyoruz ‘Aydınlanma Nedir?/Minör Politika II’nin. Birinci bölüm, ‘Aydınlanma nedir?’ üstbaşlığı etrafında ‘Mettray Toplumu, Bir Tutum Olarak Modernlik, Saf Mutluluk’ gibi yedi başlıktan oluşuyor. İkinci bölüm ise edebiyata yoğunlaşıyor ve ‘Minör Edebiyat Üzerine’ çatısı altında, ‘Minör Edebiyat, Kafka Üzerine, Derrida ve Kafka, Yabanların Minörlüğü’ gibi yine yedi bağlam geliştiriyor. Felsefe tarihi, sosyoloji, tarih, din, edebiyat, iktisat, sanat tarihi disiplinlerinin rehberliğinde Ali Akay, bir şekilde Foucault’yu hep önde tutarak hem ‘aydınlanma’yı gözden geçiriyor hem de aktüel olanla daimi kalan arasındaki bağlantıları ışıtmaya çalışıyor. Bir gözle Foucault’nun yorumlanması diye de okuyabiliriz Akay’ın yazdıklarını. Bu sebepten salt Kant’ın ne dediğine değil, Kant’tan bu yana neler olduğuna Foucault’dan da esin alarak kafa yoruyor Akay. Çünkü aydınlanma da donmuş bir kavram değil, hâlâ bir süreçtir.
Aydınlanma kavramının doğuşunda Avrupa’nın doğal olarak bir merkezi rol oynadığı kabul edilse bile, kavram bugün sınır ötesi (kültürler ve coğrafyalar dahil) karakterdedir, özellikle teknoloji sayesinde. Bu nedenle Foucault “Şimdiki zaman tarihinde bize getirdiği etki nedir aydınlanmanın?” diye sormuş, bir reflexion (iç düşünme) durumu olan konunun evrensel yayılım gücüne parmak basmıştır. Çünkü “aydınlanma düşüncesinde; Doğu-Batı, Kuzey-Güney kültürel ayrımına bağlı değil, ortaklığı ve evrenselde buluştukları noktada bir anlam aramak gerekecektir”. Bugün de bir aydınlanma derecesinden ve istencinden söz edilebilir; varlık veya yokluktan çok.
Aydınlanmanın arka veya saklı yüzü bir yönden de öteki ile ilgilidir ve öteki her zaman cazip bir araştırma konusu olmuştur. İkinci Bölüm özellikle edebiyat bilimiyle ilgilenenlerin dikkatini çekecektir. Ali Akay ilkin minör olana, ‘yerel, ticari veya mitik dillere’ ve onların eserlerine bakar. Kafka, dili, eseri ve hayatı ‘koyulduğu’ ana izlek olacaktır Ali Akay’ın. Derrida, Deleuze, Guattari sıklıkla karşımıza çıkacaktır. Sonuç olarak ‘aydınlanmayı’ düşünmek pek çok kültürel, felsefi ve politik kazıya da girişmektir. Kavramların tarihi iyi irdelendiğinde hayat olarak hep bir şekilde karşımıza çıkarlar.

AYDINLANMA NEDİR?�

MİNÖR POLİTİKA II
Ali Akay
Doğu Batı Yayınları, 2021
275 sayfa, 38 TL.