Atatürk’ün 2018 İzmir ziyareti

Kurumsallar ve koleksiyonerler arası işbirliği nedeniyle Türkiye’de kent kent -yurtdışında ise konsolosluklar veya Yunus Emre Enstitüsü çatısı altında- dolaştırılmayı hak eden bir sergi, Cumhuriyet Bayramı öncesinde İzmir’deki Folkart Gallery’de açıldı. Beraberinde yine Türkiye’deki tüm kütüphane, eğitim kurumlarına kazandırılmayı hak eden ‘evladiyelik’ devasa bir dokümanter yayını getiren ‘Büyük Dâhi: Gazi Mustafa Kemal’ sergisi, galeri direktörü ve koleksiyoner Fahri Özdemir’in ‘annesi ve tüm Atatürkçü annelere’ ithaf ettiği kapsamlı bir bellek teşhiri olma özelliğini gösteriyor. Sergi ve yayında, bugüne değin hiç yayımlanmamış 150 Atatürk fotoğrafı ve kendisine dair pek çok biyografik nesne ve dönemin bürokrasi ve medyasına sinmiş dokümanter parça bir araya geliyor.

Folkart Gallery’nin sanat danışmanı, eleştirmen ve gazeteci-yazar Doğan Hızlan, yayımlanan Türkçe-İngilizce albümdeki akademik metinlerin vizyon ve kıymetine vurguda bulunarak, Tarık Zafer Tunaya, Şerif Mardin ve Macit Gökberk’in isimlerini anıyor ve şöyle belirtiyor: “Her zaman bilerek sevmeye inanırım. Bu yazılar size Atatürk’ü daha çok sevdirecek, sadece duygusal bir sevgi olmayacak, bu sevgi aklın eşliğinde büyüyecek. Böylece duygusal akıl, bu yazılardan çıkacak.”

Proje danışmanlığını Prof. Zafer Toprak’ın üstlendiği sergi, Özdemir ve Toprak’ın yaptıkları üç yıllık bir ön çalışmanın meyvesi. Sergiye İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, İzzeddin Çalışlar, Eriş Ülger, Islık Yayınları, Dr. Suna, İpek ve İnan Kıraç’ın imzasını barındıran Pera Vakfı ile Pera Müzesi ve Özalp Birol gibi kurum ve isimlerin verdiği destek, övgüyü en baştan hak ediyor.

Kırmızı duvarların üzerinde tüm centilmenliğiyle siyah çerçeveleriyle resmigeçit yapan türlü fotoğraflar, Folkart Gallery’de en büyük ilgiyi gören parçalar olarak dikkat çekiyor. Sergideki türlü cam muhafazalar içinde ise dönemin L’Illustration, Time gibi yayınlarına kapak olan Atatürk’e ait yazışma, özgün emir dokümanları ve orijinal yayın örnekleri bir araya getirilmiş. Açılışına TBMM Başkanı Binali Yıldırım’ın da katıldığı sergi, Türkiye’nin kurucusunun bizzat kullandığı son kostümü ve Sakarya isimli atının 1922 tarihli eyeri ile gönlünü verdiği Fikriye Hanım ile kendi portresini buluşturan mücevherat ya da Selanik’ten Çankaya’ya kullandığı saatler, sigaralıklar, tabancalar, kalpağı, altıok rozeti ve hatta 1919’da kullandığı feneri ile kahve fincanları ve madalyaları gibi ilginç parçalara ev sahipliği yapıyor.
Modernliğe olan ilgisi ve devrimciliğini yansıtır onlarca kareyi buluşturan ‘Büyük Dâhi’ sergisinin iki ciltlik arşivlik albümünde kaleme aldığı yazısında Prof. Şerif Mardin, bakın neyi vurguluyor: “Atatürk reformlarında bulduğumuz ve reform sürecine yaklaşımda bir başlangıç saydığımız dört ‘sosyal veri’ üzerinde durarak, bu reformları ortaya çıkaran genel dinamiğin bir kaba şemasını çizmek istiyoruz. Bu dört sosyal veri, şöyle tanımlanabilir: 1- Kişilerin otoritesi üzerine kurulu bir onur anlayışından, kurallar ve yasalar üzerine kurulu bir onur anlayışına geçiş. 2- Evren Düzeni’ni anlamada, dinden ‘pozitif bilim’ anlayışına geçiş. 3- ‘Avam - havas’ ayrılıkları üzerine kurulmuş bir topluluktan, ‘halkçı’ bir topluluğa geçiş. 4- Bir ümmet topluluğundan, bir ulusal devlete geçiş....

Prof. Macit Gökberk ise albümdeki yazısını, aydınlanma felsefesi, devrimler ve Atatürk üzerine inşa ederken, Gazi’nin 5 Kasım 1925’te Ankara Hukuk Okulu açılışında yaptığı söyleve referansla, şu cümlelerine dikkatimizi çekiyor: “Uluslararası genel tarih içinde Türklerin 1453 zaferini, İstanbul’un fethini düşünün. Bütün bir dünyaya karşı İstanbul’u Türk toplumuna mal eden güç, aşağı yukarı o yıllarda bulunan matbaayı ülkeye mal etmek için o zamanki hukukçuların uğursuz direncini göğüsleyememiştir. Eskimiş hukukla dar düşünceli hukukçulardan buna izin koparabilmek için, 300 yıl kuşkular, kararsızlıklar, üzüntüler içinde beklemek zorunda kalmışızdır.”
Prof. Gökberk, Atatürk’ü Kadıköy vapurundan Bursa’ya, Florya’nın geçmiş mavi serinliğinden bir motosikletin ek yolcu koltuğuna, güneş gözlüğüyle mart ziyaretinde bulunduğu Ankara’dan Ertuğrul Yatı’na, oradan bir Bursa gezisine dek birçok tarih ve noktada belgeleyen bu proje için albümde sunulan yazısında, son derece ilginç bir konuya daha parmak basıyor: “Daha işin başında, kültüre verdiği üstün değeri, kültür değerlerinin sürekli ve daha güçlü oldukları inancını, Atatürk ömrünün sonuna kadar tutarlı olarak sürdürecektir. Onu, hep sivil giyinmiş olarak Sarayburnu’nda halka yeni harfleri duyururken, Millet Mektepleri’nde karatahta başında yeni harfleri öğretirken, fakülteler açarken, arkeolojik kazılar düzenlerken, Halkevleri’ni kurarken, tiyatro yapıtları yazdırırken, operalar besteletirken, ilerideki konservatuvarın çekirdeğini oluştururken, Resim Heykel Müzesi’ni kurarken, Tarih ve Dil kurultayları düzenlerken, arkasından Tarih ve Dil kurumlarını kurarken, ölümünün yaklaştığı günlerde bile dil ile uğraşırken; kısaca, işe başladığından son gününe değin, Atatürk’ü sürekli bir kültür yayıcısı olarak görüyoruz.”

Unutmadan: Folkart Gallery’deki bu serginin hatırlattığı çok özel bir detay daha var. O da İzmir Birinci Kordon’daki Atatürk Müzesi. Bu sergiyi gördükten sonra belki oraya da yolunuz düşebilir.
‘Büyük Dâhi: Gazi Mustafa Kemal’ başlıklı sergi 24 Şubat’a kadar İzmir Folkart Gallery’de görülebilir.