Aşvaghosha’nın ‘Buddhaçarita’sı

Sanskrit edebiyatıyla aramızda kültürel bir farklılık var; daha çok dilsel olandan gelen bir kültürel farklılık bu. Konuşma alışkanlığımızı zorlayan bir dil Sanskritçe. Sözgelimi şair Aşvaghosha böyle bir kelime, eserinin adı ‘Buddhaçarita’ da öyle... Ama kuşkusuz alışkanlığın değiştirilmesiyle aşılabilecek bir dil-kültürü farkı.
‘Buddhaçarita’ bir şiir kitabı, Buddha’nın yaşamına ilişkin bir destan. Korhan Kaya, ‘Buddhaçarita’ için ‘Mahakyya’ diyor, yani ‘büyük şiir’. Etimolojik bakımdan ‘Buddhaçarita’, ‘Buddha’nın işleri’ veya ‘Buddha’nın gidişi’ anlamına geliyor. ‘Çarita’ sözcüğü, ‘gitmek, dolaşmak, seyahat etmek’ anlamına gelen ‘çar’ eyleminden türetilmiş. Bu gitmek dolaşmak durumu, zamanda seyahat etmek anlamına da geliyor. Korhan Hoca, ‘Buddhaçarita’yı “‘Buddha’nın Yaşamı’ olarak çevirebiliriz” diyor.
Korhan Kaya, Sanskrit edebiyatının temel metinlerini Türkçeye kazandırma konusunda tek kişilik bir ordu. Sadece çevirmen değil, bir kültür elçisi, bir Antik Hint kültürü elçisi. Çeviriler aynı zamanda, bu metinlerin içinde yer aldığı kültürün zamanına ilişkin bağlamsal notları da içeriyor. ‘Buddhaçarita’nın çevirisi, 10 yıla yakın bir zaman zarfında yapılmış.

Aşvaghosha, I. yüzyılın sonuyla II. yüzyılın başı arasında yaşamış bir şair. Adı ‘at kişnemesi’ anlamına geliyormuş. Korhan Hoca’nın verdiği bilgiye göre, Sanskrit edebiyatında, ‘Ramayana Destanı’nın yazarı Valmiki, ilk şair kabul ediliyor; Aşvaghosha ise Valmiki’nin ardından geliyor. Aşvaghosha’nın, ‘Buddhaçarita’dan başka iki eseri daha var: ‘Saundarananda’ ve ‘Sariputraprakarana’.
‘Buddhaçarita’yı Batılılar 19. yüzyılın sonunda keşfetmiş, biz ise 21. yüzyılın ilk çeyreğinin bitiminde diyelim...
‘Buddhaçarita’, Buddha’nın öğretisini de içerdiği için aynı zamanda düşünsel bir metin; Antik Hindistan’daki düşünüş biçimini içermesi bakımından önemli yapıt. ‘Buddhaçarita’nın ayırıcı özelliği, dile getirdiği dünyada cehennem kavramının olmayışında ortaya çıkıyor. Yeryüzü var ve cennet var. Cennet, bir ödül değil bir dinlenme yeridir. Dolayısıyla ‘Buddhaçarita’, suç ve ceza kavramı ve ayrımının olmadığı bir dünyayı göstermektedir. Ve hukuk da söz konusu değil. Suç, ötekine karşı yapılan eylemde ortaya çıkan bir şey. ‘Buddhaçarita’nın tinsel evreninde kötülük ötekinden gelen bir şey değil, kişinin kendisinden gelen bir şeydir. Çünkü düşman yok ve kötülüğün tek kaynağı tutkudur. Aşvaghosha’ya göre, insan tutkuları yüzünden acı çeker. Bu nedenle, kişinin, tutkunun verdiği acıdan arınmak için çile ormanına gitmesi gerekir.

‘Buddhaçarita’yı emsali Batılı metinlerden ayıran bir başka anlayış da şurada ortaya çıkmaktadır: Buddha, doğduktan sonra, Aşvaghosha’nın ifadesiyle şöyle ‘kükrer’: “Ben dünyanın aydınlanması için doğdum. Bu benim yeryüzünde son görünüşümdür.” Son olmak, son kişi olmak... Antik Doğu edebiyatının temel ayrımı burada ortaya çıkıyor. Batılı metinler ‘son olmayı’ değil, ‘ilk olmayı’ dile getiren metinlerdir, önemli olan ilkliktir.
Kurmaca bakımından ortak, benzer bir durumdan da söz etmek mümkün. Bu ortak ayrım, insanın yazgısal bir varlık olduğu ve yazgısal olanın kaçınılmazlığını dile getirir. Buddha’nın kral babası da tıpkı Oidipus’un babası gibi, kahinleri çağırır ve onun yazgısını öğrenmek ister. Oğlu kendi geleceğinde hükümdarlığı terk ederek ermişlerin yolunu izleyecektir. Bu duruma canı sıkılan kral, prensin uygunsuz bir şey görüp aklı karışmasın diye sarayın üst katında bir yer ayarlar. Prens, burada, ‘aşta mahir, cinsel zevklerde yorulmaz olan kadınlar’la vakit geçirir. Bu yaşama biçimi, genç prensin, yazgısının kaçınılmaz sonucuna gitmesinin yolunu açacaktır. Buddha, hakikat için siyasi gücü terk ederek ermişlerin yolundan gitmeyi tercih etmenin adıdır. Doğu denilen şey işte budur.

BUDDHAÇARİTA -
Buddha’nın Yaşamı
Aşvaghosha
Çeviren: Korhan Kaya
İş Bankası Kültür Yayınları, 2022
288 sayfa.