‘Âşık Dante’ Yeni Hayat’ında

Tuğrul Tanyol yeni, güzel kitabı ‘Gidilmemiş Bir Yol’da (Sia Kitap) bir şiir adamış Giuseppe Conte’ye, ‘Güneşi ve Denizi Unutma’ şiiri şöyle bitiyor: “bir kadın seni ışıktan yapılmış/ bir eve çağırabilir/ git ona/ bırak kendini denizin kollarına/ unut acıyı/ unut bağrına bir bıçak gibi/ saplanan kederi”.
İtalya’nın günümüzdeki önde gelen şairlerinden Giuseppe Conte ise yeryüzünün ‘yaşayan’ şairlerinden Dante’yi 700. ölüm yıldönümünde bir romanla kutluyor: ‘Âşık Dante - Yeryüzündeki 700. Gece’si. Conte, hemşeisi Dante’nin yerine düşünüp konuşmakla kalmıyor, onu günümüze taşıyor, modern zamanlarla tanıştırıyor. Gazetelerle, polisle, bilgisayarla, televizyonla, kutu birayla ve daha nelerle...
Sonra da ‘Âşık Dante’ kendisini tanıtıyor: “Bana Floransalı Dante derlerdi. Bugün yeryüzünde hâlâ öyle diyorlar. Alighieri ismi ‘kanatları olan’ anlamındaki aliger’den geliyor. Yüksekten uçtum, bu doğru. Ve şimdi bir gölge olarak her sene uçuyorum; gökyüzünden dünyaya ve dünyadan gökyüzüne. Turnalar, kırlangıçlar gibi göç ediyorum. Ama baharı ve güneşi aramak için değil. 1321 senesinin 13 Eylül’ünü 14’üne bağlayan gece, ruhum buz tutmuş ve titreyen bedenimden ayrıldı, böylece tüm insani acılarım son buldu.”

Sonra da Conte’nin romanında bir ‘gölge’, bir ‘hayalet’ olarak dünyaya dönüyor. Ama ne dünya! Şimdiye, yani salgın çağına! Gerçi Dante’nin yaşadığı yüzyılda, ortaçağda da Avrupa salgınlardan kırılıyordu ama, modern çağın salgını, bunca ilerlemeye karşın, daha korkutucu. Belki de ‘bunca ilerleme’nin ihmal ettiği şeyler yüzünden! Dante maskeli de olsak içyüzümüzü de görüyor! Tabii savaşları, faşizmi, yolsuzluk ve adaletsizliğin de çağlar boyunca katbekat arttığını da: “Kıskançlık, bencillik, zulüm, ihmalkârlık, ahmaklık, iktidar salonlarında ve meydanlarda rahatsız edilmeden dolanıyor...”
Olay COVID salgınına kadar gelip dayanınca, ondan daha az beter olmayan ve daha da kalıcı olacağa benzeyen göç sorunu ve mülteciler de giriyor kitaba elbette ve romanın kahramanlarından biri olarak da evsiz bir melek. Meleğin evi mi olurmuş, gökyüzü boşuna mı orada, diyen olabilir aranızda haklı olarak ama bu zamana da Âşık Veysel’in sözleriyle “Gökte melek yerde insan ağladı” diyoruz artık!
Dante, Erich Auerbach’ın demesiyle ‘seküler dünyanın şairi’. ‘Seküler dünya’ kavramını Dante’ye borçlu olmamızın da paradoksal bir yanı vardır, zira o Hıristiyan şairlerin en büyüğü diye anılır. Edward Said de Auerbach’ın “ebedi ve değişmez olana yaptığı tüm vurguya rağmen ‘İlahi Komedya’nın gerçekliği insani olarak temsil etmekte daha da başarılı olduğu düşüncesini sunduğunu” belirterek, onu bu ‘Nietzscheci cüreti nedeniyle’ kutlar.
‘Âşık Dante’ de hem Auerbach’ı hem de Said’i doğrulayan bir roman. ‘İlahi Komedya’nın neredeyse kutsallık mertebesine çıkarılmış şairi Dante’yi ‘ete kemiğe bürünmese de’ yeniden insanlaştırır ve Floransa’nın meydanlarına, sokaklarına çıkarır. Üstelik hemen tüm romanda yakıcılığını hissettiren arzunun peşinden: “Arzu yerçekimi yasasının üstesinden gelir. Evrensel yasaya göre su gibi her şey aşağıya doğru giderse, arzu bu yasayı çiğner ve güneşe duyulan özlemden, tıpkı ateşin yaptığı gibi göğü hedef alır. Yükseltir, dışarı iter, yakar.”

700. gecesinde dünyevi bir gölge ya da hayalet olarak bizi ziyaret eden Dante, ‘Kutsal Efendi’nin önerisiyle geldiği dünyadan ne yazık ki mutsuz ayrılacaktır.
Dante’yi yine önemli bir şair olarak Giuseppe Conte’nin yazması ve Dante’nin dizelerini romana serpiştirmesi kadar güzel olan bir şey daha var, o da bu kitabını niye yazdığını anlattığı son bölüm ki, orada ‘aşk sadığı’ Dante üzerine çok ilginç ve kıymetli yorumları da var. Borges’in yorumuna göre Dante, edebiyat tarihinin en iyi kitabını, ‘İlahi Komedya’sını, bir daha kavuşamayacağı Beatrice’yle birkaç kez olsun bir araya gelme fırsatını yakalamak için yazmıştır. Dante’den öğrendiğimiz şeylerin başındaysa, “Âşık olarak ve önünü ya da ardını düşünmeden aşk âlemine” yani o ‘mutlu karanlığa’ girmek gelir.
Dante’nin 700. ölüm yıldönümünde ‘İlahi Komedya’nın bizi getirdiği Yeni Hayat’ı Conte yorumuyla okumaksa hem hoş hem de ürpertici.

ÂŞIK DANTE - YERYÜZÜNDE 700. GECE
Giuseppe Conte
Çeviren: Nilay Kanarya
Kafka Kitap, 2021
160 sayfa, 29.50 TL.