Anzak çıkarmasından önceki ‘36 Gün’

Hugh Dolan, Avustralya Hava Kuvvetleri’nde istihbarat subayı olarak görev yaptı. Buna bir de Oxford Üniversitesi’nden aldığı tarih yüksek lisans derecesi de eklenince Çanakkale Savaşı’yla ilgili yazdığı kitabın niteliği ortaya çıkıyor. Önsözde şöyle yazmış Dolan: “Yırtıldı-yırtılacak sayfaları dikkatle çevirirken Gelibolu’nun kumunu ve kimi zaman da okuduğum günlüğü tutanın pelür inceliğinde kâğıtların arasında kalmış sigara küllerini buldum.” Hugh Dolan, şimdiye kadar gün yüzüne çıkmamış anı ve belgelerden yararlanarak 25 Nisan Anzak çıkarmasının öncesindeki 36 günlük hazırlık sürecini anlatıyor kitabında. Havadan yapılan gözlemlerin yanı sıra bölgedeki istihbarat faaliyeti hakkında ayrıntılı bilgi veriyor. İngiltere’nin Çanakkale Konsolos Yardımcısı Charles Palmer’ın bölgedeki istihbarat faaliyeti bir casus romanı tadında anlatılırken, İngiliz gemileriyle şifreli haberleşmesinin detaylarını öğreniyoruz. Kitabın ilerleyen sayfalarında Palmer’in Boğaz’ı geçmeye çalışırken vurularak karaya oturan E15 Denizaltısı’nda esir edildiğini ve Türkleri yanıltmaya çalışarak casusluk görevine esareti sırasında da devam ettiğini görüyoruz.

TÜRK KAYNAKLARINDA RASTLANMAYAN BİLGİLER
Kitabın Türk okuru için en ilginç taraflarından biri, Osmanlı Genelkurmayı’nda görevli kıdemli bir Türk subayının bir İngiliz ajanıyla ilişki kurarak Osmanlı ordusunun gizli hareketleri hakkında ayrıntılı bilgi verdiğini iddia etmesi. Kitaba göre bu gizli bilgiler Mısır Savaş Bürosu’nda derleniyor ve kontrol edildikten sonra kullanılıyordu. Türk kaynaklarında şimdiye kadar rastlanmayan bu bilgi herhalde çok ses getirecek ve araştırılacaktır.
Kitabın ilk üç bölümü 18 Mart’a kadar olan hazırlıkları ve olayları anlatıyor ve Boğaz savaşıyla bitiyor. Kitabın geriye kalan kısmı, 25 Nisan’a kadar süren çıkarma hazırlıklarını anlatıyor. Bu bölümlerde de pek çok yayımlanmamış anı ve belgenin yanı sıra, kısıtlı da olsa Türk kaynakları da kullanılmış ve hazırlıklarından bahsedilmiş.
Çıkarmanın hemen öncesinde yapılan istihbarat faaliyeti ve iki tarafın da havadan yaptığı gözlemler, pilot ve gözlemci isimlerine kadar verilip anılarla desteklenerek çok güzel aktarılmış. Denizaltıların Çanakkale Boğazı’nı geçme teşebbüsleri ve Mesudiye’nin batırılışıyla ilgili ayrıntılar da çok ilginç.

ÖNEMLİ BİR YANLIŞ DİPNOTTA DÜZELTİLMİŞ
Kitabın son bölümünde 25 Nisan 1915’te sabaha karşı başlayan çıkarmanın ilk saatleri anlatılıyor. Pek çok yabancı kaynakta olduğu gibi burada da yanlış olarak Türk makineli tüfeklerinin açtığı ateşten bahsedilse de çeviriyi gözden geçirenin ‘Burada makineli tüfek bulunmadığına’ dair uyarısı, kitaba dipnot olarak konularak önemli bir yanlış düzeltilmiş.
Kitabın sonunda önemli belgelerden oluşan 30 sayfalık ekler bölümünü de kitabın bir parçası olarak okumak gerekiyor. Çıkarmadan beri tartışılan “Anzaklar yanlış yere çıkarma yaptı” söylentisi vardır. Fakat ekler bölümünde yer alan bir belge, bu söylentinin yanlışlığını kanıtlıyor. Anzakların kumandanı Tümgeneral W. T. Bridges imzalı bu belgenin 2. maddesinde “Tümen Kabatepe’yle Balıkçı Damları’nın arasına çıkacaktır” yazıldıktan sonra harita üzerinde konum verilmektedir. Bu belge Anzakların çıkarma yaptığı alanın tam da planlanan alan olduğunu gösteriyor.
Hugh Dolan’ın ‘36 Gün: Gelibolu Çıkarmalarının Anlatılmamış Öyküsü’ adlı kitabı, çıkarmalardan önce yaşanan hazırlık dönemini ve istihbarat faaliyetini çok güzel anlatıyor. Konuyla ilgilenenlerin merakla okuyacağı bir kitap olmuş. Benzer bir çalışmanın Türk tarafı için yapılmasını dileyelim.

36 GÜN: GELİBOLU ÇIKARMALARININ �

ANLATILMAMIŞ ÖYKÜSÜ
Hugh Dolan
Çeviren: Süha Sertabiboğlu
İş Bankası Kültür Yayınları, 2020
496 sayfa, 36 TL.