Antoloji tarihinde bir gezinti

Benim için antolojilerin önemi, okura seçme olanağı sunmasıdır. Birçok antolojinin yeni baskılarının yapılması taraftarıyım, çünkü antolojinin yayımlandığı tarih o günün öne çıkan şairlerini belirlediği gibi günün edebiyat zevkini de yansıtır.
Günümüz şiiri kadar divan edebiyatı antolojileri de okunmalıdır. Ne yazık ki yıllar önce çıkan antolojinin bugün baskısını bulamazsınız. Antolojilerin en çok tartışılan yanı nesnellik ve öznellik kavramlarıdır. Antoloji kişisel seçimdir deseniz de edebiyat tarihine iz bırakanları unutmamak gerekir.
Şiir antolojilerinin çokluğuna karşın öykü antolojileri çok azdır. Hele eleştiri ve deneme antolojileri yayımlanmamaktadır. Hâlâ Memet Fuat’ın hazırladığı deneme ve eleştiri ansiklopedisi geçerliğini korumaktadır.
Mehmet Seyda’nın hazırladığı ‘Edebiyat Dostları’ da bugün başvuru niteliği özelliğini yitirmemiştir.
Meslek temalı antolojiler de basılmıştır. Her meslekte şair olanlar şiirlerini bu antolojilerde toplamışlardır. Bir akım, bir kuşak başlığı altında hazırlanan antolojiler araştırmacılar için kaynaktır.
Edebiyat tarihimizdeki bazı önemli antolojilere yer verdim:
- ‘Mecmuatü’n-nezair’ isimli eserler ilk antolojiler olarak kabul edilmişlerdir.
- 1512 yılında yazılan ‘Câmiü’n Nezâir’ 16. yüzyılda yaşayan 226 şairin eserlerini içerir. Kütüphanelerde yazma halde bulunan ‘Cönk’ ve ‘Mecmua-i Eşâr’lar da bir tür antoloji kabul edilmektedirler.
- Osmanlı devletinin son yüzyılında basılan antolojiler ise ‘Letaif-i İnşâ’ (1865), Ziya Paşa’nın ‘Harabat’ (3 cilt, 1875), Mehmed Celal’in ‘Osmanlı Edebiyatı Numuneleri’ (1894), Bulgurluzade Rıza’nın ‘Bedayi-i Edebiye’ (3 cilt, 1910), Mithat Cemal’in (Kuntay) ‘Nefais-i Edebiye’ (2 cilt, 1911) isimlerini taşır.
Cumhuriyet’in kuruluşundan sonra da bu alanda pek çok kitap yazılmıştır:
- Hasan Âli Yücel, Hammamizade İhsan ve Hıfzı Tevfik Gönensay’ın birlikte hazırladıkları ‘Türk Edebiyatı Numuneleri’ (1927).
- Ali Canip Yöntem’in ‘Türk Edebiyatı Antolojisi’ (1930 / 1934).
- Köprülü’nün ‘Türk Saz Şairleri Antolojisi’ (1940).
- Necmettin Halil Onan’ın ‘İzahlı Divan Şiiri Antolojisi’ (1940).
- Pertev Naili Boratav ve Halil Vedat Fıratlı’nın ‘İzahlı Halk Şiiri Antolojisi’ (1943).
- Fahir İz’in ‘Eski Türk Edebiyatında Nazım’ (2 cilt, 1966/1967).
- H. Fethi Gözler’in ‘Yunus’tan Bugüne Türk Şiiri’ (1967).
- Asım Bezirci’nin ‘Dünden Bugüne Türk Şiiri’ (1968).
- Yaşar Nabi Nayır’ın ‘Başlangıcından Bugüne Türk Şiiri’ (1968).
- Mehmet Kaplan, İnci Enginün ve Birol Emil’in ‘Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi’ (1. cilt, 1974), Ali Püsküllüoğlu’nun ‘Türk Halk Şiiri Antolojisi’ (1975) bu kapsamdaki büyük hacimli antolojiler olarak kabul edilmelidir.
Antolojileri yazmaya önümüzdeki hafta da devam edeceğim...