Absürt ve modern bir Hamlet

Shakespeare’in ‘Hamlet’i genel olarak klasik bir aydın tipini konu edinir. Genç Hamlet babasının hayaletini gördüğü zaman söylediklerine hemen inanmak yerine şüphe eder, deney ve gözleme başvurur. Planı gereğince, amcasının ve annesinin ihanetinden emin olmak için deli taklidi yapmaya başlar, ardından ‘Fare Kapanı’ isimli bir tiyatro oyunu düzenleyerek tepkilerini ölçer. Ancak bu rasyonel tavrının yanında romantik bir tavrı da vardır. İntikam hırsı onu ele geçirir ve hem kendisini hem de çevresini bir felakete sürükler.
Osamu Dazai’nin 1941 yılında kurguyu deforme ederek yarattığı ‘Yeni Bir Hamlet’ ise orijinal eserdeki şahıs kadrosunu koruyarak yine bu eserdeki temaları masaya yatırmakta. Her ne kadar bu eseri uyarlama diye adlandırsak da yazarın önsözde belirttiği üzere metin ‘açıklama’ veya ‘yeniden yorumlanma’ olarak değil, ‘yazarın takdirine kalmış’ bir ‘yaratma oyunu’ olarak görülmeli. Yazarın çıkış noktası ise ‘uzunca bir süredir üzerinde çalışılan bir motif’ olan ‘asi genç adam arketipi’. Zorluklar karşısındaki iki aile, kraliyet ailesi ve Polonius ailesi, bu arketip özelinde tiyatro biçiminde psikolojik yönleriyle ele alınmakta. Metnin biçimine rağmen Dazai’nin uyarısı bunun bir tiyatro değil, bir roman olduğu. Nitekim okurdan eserin ‘okuma tiyatrosu’ şeklinde görülmesini diliyor. Bu bağlamda Shakespeare üslubuna kıyasla kendi eserinin ‘yavan bir oda müziğinin’ ötesine geçmediğini belirtirken kitabın psikolojik yönünün anlaşılması için birkaç defa okunması gerektiğinin de altını çiziyor.
Gerçekten de kitaptaki karakterler psikolojik olarak vasat kılınmış. Vasatlıktan kasıt, hepsinin son derece dürüst ama bir o kadar da şüpheci olması. Bununla birlikte hepsi birbirlerinin söylediklerinden kolayca etkilenerek sürekli fikir değiştiriyor. Bilgece konuşacağı sanılan her kişi bir anda metnin oyunsuluğunda eriyerek ‘komik’ unsura dönüşmekte. Arka planda ise Türkçe yazında da rastlanan ‘yanlış Batılılaşma’ söz konusu. Avrupa’da okumanın, Fransa’da yaşamanın, Batı felsefesine onu hazmetmeden tutulmanın kişileri düşürdüğü gülünç durumlar ortaya konulmakta. Hamlet’in müstehcen şiirler okumak için yabancı dil öğrenmesi, Laertes’in yabancı kadınları etkilemek için felsefe terimleri sözlüğü alması gibi olayların yanı sıra nihilizm, hedonizm gibi felsefi ekoller de etiket niyetine kullanılmakta. Bu bağlamda Hamlet’e nihilist etiketi vurulurken, amcası için de hedonist denilmekte. Felsefeyle, romantizmle, suni hitaplarla rüya âleminde yaşayan bireylere de gerçekliği hatırlatıyor yazar:
“Kimin umurunda ki, Lord Hamlet? Dünya bir felsefe sınıfı değil. Kusura bakmayın ama siz de erdemli, bilge bir filozofu oynamaya çalışıyorsunuz gibi geliyor bana. Siz ‘aşk’, ‘gerçeklik’, ‘yağmur bulutları’ gibi kelimelerle bilge bir adamın konuşmalarını taklit etmeye çalıştığınız sırada, Ophelia’nın karnı an ve an büyüyor. Apaçık olan gerçek yalnızca bu.”
Polonius’un bu repliğinde de görüldüğü gibi son derece dürüst olan karakterler gerçeklik ile karşı karşıya gelmekten çekiniyorlar. Tercih yapmak, eyleme geçmek yerine absürde yaslanıyorlar. Metindeki absürt damar yazarın üslubuyla da pekiştirilmekte. Karakterlerin bir oyun içerisinde olduklarını ima etmeleri, orijinal metinden yapılan İngilizce alıntılar, Dr. Tsubouiçi’nin ağdalı çevirisine yapılan atıflar hep bu yönde. Bu sayede komik ve absürt unsurları modern bir üslupla harmanlayan Dazai de gerçekliğin önemini okura hatırlatmakta.
 
YENİ BİR HAMLET�

Osamu Dazai
Çevirenler: Esmanur Yiğit, Esranur Yiğit
İthaki Yayınları, 2022
168 sayfa.