1945 yılında hukuk dili

Ne zaman hukuk dili, hukuk terimleri üzerine düşünsem bu konuda çalışmalar yapmış iki büyük hukukçuyu anımsarım: Hıfzı Veldet Velidedeoğlu ve İsmet Sungurbey.
Medeni Kanun’un dili üzerinde çalışmışlar, bugünün Türkçesiyle yayımlamışlardır. Amaçları, hukukçu olmayan birinin de bir maddeyi okuduğunda yorumlamasa bile anlamasını sağlamaktı, bunu eski Türk Dil Kurumu’nda gerçekleştirmişlerdi.
Kitaplığımda küçük boyda bir kitap buldum. Tanıtıma önce kapağından başlayacağım:
‘Yeni Metni ile Anayasa ve Yeni Kelimelerin İzahları/ 491 No.’lu Teşkilatı Esasiye Kanunu’nun 4695 No.’lu Kanunla Türkçeleştirilen Tam Metni ve Teklif Gerekçesiyle Yeni Türkçe Terimleri’.
Hazırlayan: Zühtü Çubukçuoğlu
Kenan Matbaası, İstanbul 1945
Önsöz’den alıntılar verelim:
“İzmir milletvekili Şükrü Saracoğlu ve Çankırı milletvekili Abdülhalik Renda ve 221 milletvekili arkadaşının Teşkilat-ı Esasiye kanunundaki yabancı sözlerin Türkçe karşılıklarıyla değiştirilmesi hakkında Büyük Millet Meclisi Reisliği’ne sundukları teklif üzerine Teşkilat-ı Esasiye encümeninin hazırladığı anayasa teklifi Büyük Millet Meclisinin ve 15 Ocak 1945 tarih ve 5905 sayılı Resmî Gazete ile yayımı yapılmıştır.
Bu metinle ne yapılmak istenmiştir?
mMânaya tam tamına bağlı bulunmak.
mTam bir bağımsızlık ve gerçek bir millileşme çağının metni.
mBirbirini tamamlayan kurtarıcı ve kurucu devrimleri arasında, kültür hürriyetinin temellerini atmak.
mTürk harfleri, ilim ve edebiyat diliyle halk dili arasındaki ikiliği ve memleketteki lehçeler ayrılığını gidermek.
mEdebiyatta, gazetelerde, tercümelerde, ilk, orta ve yüksek okullarda Osmanlıca’nın yerini Türkçeye bırakmak.
Anayasa metninden sonraki bölüm ‘Alfabetik Çizelge-Osmanlıcadan Türkçeye’ başlığını taşımaktadır.”
Önerilen bazı kelimeler bugün gündelik dilimizde kullanılmaktadır, bazıları ise tutmamıştır:
Adabı umumiye: Edep töreleri
Akit: Bağıt
Cibayet etmek: Almak
Devre: Dönüm (Bugünkü kullanılışı ‘dönem’)
İhmal edilmek: Savsanmak
İrtikâp: Yiyicilik
İstizah: Gensoruş
Mali: Akçalı
Maznun: Sanık
Meclis heyeti umumiyesi: Kamutay
Muraselat: Gönderiş
Tağyir etmek: Başkalamak
Şeyhuhet: Kocama
Bu sayfaları ‘Türkçeden Osmanlıcaya’ bölümü izlemektedir. Kitabın arkasında ise Zühtü Çubukçuoğlu’nun ‘Basılmış Eserleri’ okunuyor: Millet Grameri, Muhtar ve İhtiyar Heyetleri Kılavuzu, Arttırma-Eksiltme-Pazarlık-İhale Kanunu ve Tatbikatı, Beledî İlgiler.
hukuk dili ve terimleri üzerine çalışma yapacaklar için ilgi çekici bir kitap. m