Zeka taraması tüm Türkiye’ye yaygınlaştırılacak

Toplum sağlığı bakımından önemli hastalıklar olan yenidoğan fenilketonüri ve konjenital hipotiroidi tarama programı başlıyor.

Tarama programı Türkiye genelinde Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı ile Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü işbirliği ve üniversitelerin desteğiyle gerçekleştirilecek. Bu program ile tüm yenidoğanların fenilketonüri ve konjenital (doğumsal) hipotiroidi yönünden taraması ücretsiz yapılarak, hasta bebeklerin tanı ve tedavileri sayesinde normal zeka gelişimi sağlanarak topluma kazandırılması amaçlanıyor.

TÜRK TOPLUMUNDA SIK GÖRÜLÜYOR

Fenilketonüri, özellikle beyni etkileyen kalıtsal bir hastalı. Türk toplumunda oldukça sık görülüyor (1/4500). Anne ve babadan genlerle geçiyor. Bu bebekler doğdukları zaman normal görünüyor, ancak anne sütü veya diğer mamalarla beslenmeye başladıklarında proteinli gıdalarda bulunan fenilalanin isimli aminoasit, bebekteki bir enzim (fenilalanin hidrosilaz) eksikliği nedeni ile parçalanıp sindirilemiyor. Fazla fenilalanin ve yan ürünleri (metabolitleri) kan ve dokularda birikiyor. Biriken fenilalanin beyinde kalıcı hasara neden oluyor ve sonuçta bebeğin zeka özürlü olmasına yol açıyor. Erken tanı ve bebeğin fenilalaninden fakir diyet ile beslenmesi sayesinde zeka geriliği önlenebiliyor.

Tarama programı kapsamındaki diğer hastalık konjenital hipotiroidi ise kalıcı hipotiroidi yapan en önemli sebepler arasında yer alıyor. Bu hastalık da Türk toplumunda oldukça sık görülüyor(1/3350). En önemli nedeni, tiroid bezinin gelişimine bağlı bir bozukluk. Erken yenidoğan döneminde bulgular genellikle gizli ancak, doğumdan haftalar veya aylar sonra belirginleşebiliyor. Tiroid hormonları kemik veya beyin gelişiminde çok önemli olduğu için tedavi edilmeyen bebeklerde ileri düzeyde zeka geriliği ve cücelik ortaya çıkıyor. Hastalığın erken tanısı konulduğunda ise tedavi oldukça ucuz ve kolay hale geliyor.

Sağlık Bakanlığınca başlatılan ve laboratuvar analizleri Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı’nda yapılacak Yenidoğan Tarama Programı kapsamında, fenilketonüri taraması yanında bundan böyle konjenital hipotiroidi taraması da yapılacak.

“ÖZEL MAMA ŞART"

Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi Çocuk Hastalıkları Kliniği Şef Yardımcısı Dr. Ülkü Tıraş Türkiye’de yılda yaklaşık 1.5 milyon bebeğin dünyaya geldiğini, her 3 bin 500 bebekte bir bu rahatsızlıkların görüldüğünü belirterek, “Hastalığın tedavisi için doğum haftasında mutlaka topuk kanının alınması gerekiyor. Bu işlem halk arasında topuktan yapılan zeka taraması olarak biliniyor. Alınan kan inceleniyor ve “fenilketonüri ve konjenital hipotiroidi” tespit edilen bebekler geri çağırılıyor ve hipotiroid tedavisine başlanıyor. Eğer çocukta doğuştan hiç troid hormonu yoksa tedavi hayat boyu devam ediyor. Eğer troid hormonu var ancak yeterli değilse geçici hipotiroid tedavisi yapılıyor. Bu da yaklaşık 3 yıl sürüyor. Bu tedaviler ile çocuk normal gelişimini sürdürüyor. Öte yandan bu bebekler özel mamalarla besleniyor” dedi.

Edinilen bilgiye göre tarama programı tüm Türkiye’ye yaygınlaştırılacak. Tarama kapsamında, illerdeki sağlık birimlerinden tüm yenidoğan bebeklerden alınacak kan numuneleri, İl Sağlık Müdürlüğü Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Şubelerince toplanarak Ankara ve İstanbul’da oluşturulan tarama merkezlerine gönderilecek. 2007 yılında ise bu merkezlere İzmir ve Erzurum eklenerek tarama merkezi sayısı dörde çıkarılacak.

İdeal olarak, doğumdan sonraki 3-5’inci günlerde (48-120 saat) özel bir filtre kağıdına tüm yenidoğanların topuğundan 4 damla kan alınacak. Kan numunesi ulaştıktan sonra 48 saat içinde sonuç verilecek. Kan alınmadan önce fenilketonüri açısından bebeğin emzirilmesinin son derece önemli olduğu bildirildi.