Yirmi yıl önce çöpe atılmıştı şimdi çevre dostu ilan edildi
Güncelleme Tarihi:
Ayten Serin
Oluşturulma Tarihi: Mart 07, 2009 00:00
Alışverişte naylon poşet kullanımı 1980’lerin sonunda başladı. O zamanlar bir modernite göstergesi gibi kabul görüp hızla yaygınlaştı. Pazar çantaları ve filelerin yerini aldı. Bugün Türkiye’de bir kişi haftada ortalama 6, yılda 312 poşet kullanıyor. Bu poşetler en iyi tahminle 100 yılda, daha dayanıklıları ise 400 yılda yok oluyor. İstanbul Büyükşehir Belediyesi verilerine göre, İstanbul’da, günde 10 bin tona yakın çöp çıkıyor ve bunun yüzde 10’u naylon poşet.
Sadece çöp ve kirlilik yaratmıyor, üretim sürecinde suyumuzu tüketiyor, göl ve nehirlerin akış rejimlerini bozuyor, depolama sürecinde ciddi maliyetler oluşturuyor, doğal yaşam ortamlarına verdiği zararla, nesli tehlike altındaki türlerin varlığını tehlikeye sokuyor. Doğada buldukları plastiği yiyecek sanan birçok hayvan bu yüzden ölüyor. Ama artık 1980’lerde değiliz. Doğada çözülen poşet, sürekli kullanılan bez çanta ve file gibi çevreci çözümler var şimdi. Çevre Bakanlığı yetkilileri de bu konudaki eylem planının son aşamalarda olduğunu belirtiyor.
Avrupa marketlerinde uzun zamandır, naylon poşet almak için kasada ekstra ücret ödeniyor. Türkiye’de henüz böyle bir yasal zorunluluk yok. Müşteri kitlesini küstürme riski de bulunduğundan kimse uygulamaya geçemiyor. Yasaların firmalara getirdiği tek zorunluluk, sattıkları malın ambalajını yüzde 36 oranında geri toplamak ve bunu belgelemek. Belki de çevre duyarlılığı moda olduğundan, yasal zorunluluk olmadığı halde plastik poşet kullanımını azaltmak için uğraşanlar var yine de.
Bizde naylon poşet tüketimi çok büyük boyutlarda. Sadece Migros grubu marketlerinde yılda 800 milyon poşet tüketiliyor. Tam da bu yüzden firma büyük bir adım attı ve doğada çözülebilen poşetler vermeye başladı. Migros Kurumsal İletişim Müdürü Ahu Başkut Alyanak yaptıkları çalışmaları şöyle anlatıyor: “Boğaziçi Üniversitesi’nden Proseför Kriton Curi ile bez poşet dağıtımı projesi yaptık. Bunun belli bir bilinç noktasındaki kişilerde etkili olduğunu, kitlesel olamadığını gördük. Ortak bir bilinçle geleceğe yönelik bir proje üretelim, ücret gibi bir zorlama olmasın istedik, dünyadaki gelişmeleri araştırdık. 2 yıl inceleme ve testler yaptık, sonuçta oxo-bio çözünür poşette karar kıldık. Bu poşet belli bir süre doğada kalırsa yağmur, güneş, rüzgar gibi doğal şartlar sonunda toz haline geliyor. Önce Macro Center mağazalarında başlattık, sonra tüm Migros’lara yaydık.”
Migros Grubu içinde, Migros, Tansaş, Şok, Macro gibi birçok farklı isimde, toplam 1245 market bulunuyor. Macro ve Migros’un 251 marketinde şu anda bu poşetler var, diğer marketler de geçiş aşamasında. Üzerlerinde “doğada yüzde yüz çözünür” yazıyor. Tüm kasalarda açıklayıcı afişler var. Bu poşetler öncekilerden biraz daha maliyetli olsa da Migros, alım gücü nedeniyle maliyeti belli bir ölçüye çekebilmiş.
ÇÖZÜNEBİLİR POŞET ÇÖZÜM MÜ?
Belli bir süre sonra doğal etkiyle parçalanabilen malzemeler, dünyada giderek yaygınlaşıyor. Maddenin doğada kalma süresini kısalttığı için olumlu bir adım. Ama bu konu da tartışmalı. Kimilerine göre bu tür plastiklerde kullanılan organik maddeler, zamanla gıda sektörünü tehlikeye sokabilir. Bir başka görüşe göre de “yüzde yüz çözünme” hayli iddialı bir söz.
İTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. İlhan Talınlı, içine ne katılırsa katılsın petro kimya kökenli hiçbir polimer maddenin atık olarak çevre dostu olamayacağını söylüyor: “Bir plastik evvelkilere göre daha kısa sürede bozuluyorsa da bozulmadan çıkacak ürünlerde, çevre için yeni tehlikeli maddeler olabilir. Ayrıca bir şeyin çözünmesi de orayı kirletmediği anlamına gelmez.”
Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı ÇEVKO’ya göre de atıklar konusunda “doğa dostu” gibi mesajları çok dikkatli vermek lazım. ÇEVKO Endüstri İlişkileri Bölüm Müdürü Alphan Eröztürk’e göre asıl çözüm doğaya hiç atmamakta: “Bunlar doğada yok oluyor derseniz kaldır at anlamı çıkabilir. Burada çözüm malzeminin cinsinde değil. Malzeme biz onu doğaya attığımız için çevreyi kirletiyor. Biz atmazsak kirlilik de olmaz. Elimizdeki poşetlerden maksimum faydalanmalıyız. Alışverişe giderken önceki alışverişlerden kalan poşetlerle gitmemiz bile ciddi bir katkı sağlar. Bildiğimiz kadarıyla dünyadaki ham petrolün yüzde 4’ü plastik üretimi için, bunun da yüzde 3’ü alışveriş poşeti üretimi için kullanılıyor. Tasarruflu kullanım çok önemli. Bizim kültürümüzde file ve bez çanta zaten vardı. Bunu yeniden hatırlamak gerekiyor.”
ALIŞVERİŞ FİLESİ GERİ GELİYOR
Küresel ısınmaya karşı ana hedef karbondioksit miktarını azaltmak. Poşetler üretilirken, doğada parçalanırken veya yanarken ortaya çıkan karbondioksit miktarını düşünmek lazım. Bu yüzden adeta tüm ibreler “alışverişe giderken taşıma çantanızı yanınızda götürün” hiç değilse “marketten en az sayıda poşet alın” seçeneklerini gösteriyor. Mantık böyle dese de Türkiye’de file ve bez poşet uygulaması yapan yerler şu anda emekleme aşamasında. Nedeni elbette alışkanlığı değiştirmenin zorluğu.
MAĞAZA ZİNCİRLERİ ALTERNATİF ARIYOR
? Kipa marketlerinde, alışveriş poşetlerine file alternatifi sunuluyor. Kurumsal ilişkiler departmanından Şeyda Gümüş “Uygulama bu ay içinde Ankara’da bir, Marmaris’de bir ve İzmir’de üç markette başlayacak. Fileye doğrudan geçmeyeceğiz, kasalarda müşterilerimize ‘alışveriş poşetleri var ama siz bu filelerden kullanın’ diyeceğiz. File katlayıp cebinize koyabileceğiniz bir boyutta” diyor.
? Carrefour’da da bez poşetler satılıyor. Market zinciri, bu poşeti ömür boyu yenileme garantisi veriyor. Aynı poşeti götürüp getiriyorsunuz, eskidiğinde yenileyebiliyorsunuz. Metro’nun 13 toptancı marketinde Tema Vakfı’nın bez poşetleri para ile satılıyor, geliri tekrar vakfa bağışlanıyor. Ayrıca üzerinde “degradable” amblemi bulunan “doğa dostu” poşetler de kasalarda var.
? Doğa Derneği, Ankara’da bulunan Ankamall AVM / ECE Türkiye AŞ desteği ile bez alışveriş çantaları üretti. Modacı Bahar Korçan’ın tasarladığı çantalar, yüzde 100 ham pamuk dokumadan üretildi ve üzerlerinde doğaya zarar vermeyen su bazlı baskı kullanıldı. 14 Şubat’ta Ankamall’daki tüm mağazalarda dağıtıldı.
? Marks &Spencer’ın Türkiye mağazalarında bir yıldır bulunan “ecobag” isimli çevreci çantalar şu ana kadar 2 bin 500 adet satılmış. Markanın İngiltere’deki merkezinde 5 yıldır yürütülen Plan A isimli çevre projesinin bir parçası. 10 kilo taşıyabilen çanta organik pamuktan ekru ve fıstık yeşili renklerde üretilmiş.
İRLANDA POŞETİ YÜZDE 95 AZALTTI
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın 2002 verilerine göre, ülkemizde naylon poşet ve plastik talebi her yıl 1.7, ithalatta 6.5 oranında artıyor. Avustralya’da 2008 yılı sonunda süpermarketlerde naylon torba kullanımına son verildi. Çin’de Haziran 2008 tarihinden başlamak üzere çok ince plastik torba üretimi ve bunların süpermarketlerde kullanılması yasaklandı. İrlanda Mart 2002’de naylon poşet kullanımına yönelik bir vergi koydu, o yıldan önce yılda 1,2 milyar poşet tüketiliyorken, vergi sonrası tüketim yüzde 95 oranında düştü. Sel sırasında su akışını kestiği ve ciddi maddi hasara sebep olduğu için Bangladeş’in başkenti Dakka’da da naylon poşet kullanımı yasaklandı. Güney Afrika, Almanya ve Kanada’da naylon poşetler ancak ücret karşılığı alınabiliyor. İngiltere’de 50 markada bez çanta uygulaması yapılarak naylon poşet talebinin bir yılda yüzde 70 oranında düşürülmesi sağlandı.
Avrupa marketlerinde uzun zamandır, naylon poşet almak için kasada ekstra ücret ödeniyor. Türkiye’de henüz böyle bir yasal zorunluluk yok. Müşteri kitlesini küstürme riski de bulunduğundan kimse uygulamaya geçemiyor. Yasaların firmalara getirdiği tek zorunluluk, sattıkları malın ambalajını yüzde 36 oranında geri toplamak ve bunu belgelemek. Belki de çevre duyarlılığı moda olduğundan, yasal zorunluluk olmadığı halde plastik poşet kullanımını azaltmak için uğraşanlar var yine de.
Bizde naylon poşet tüketimi çok büyük boyutlarda. Sadece Migros grubu marketlerinde yılda 800 milyon poşet tüketiliyor. Tam da bu yüzden firma büyük bir adım attı ve doğada çözülebilen poşetler vermeye başladı. Migros Kurumsal İletişim Müdürü Ahu Başkut Alyanak yaptıkları çalışmaları şöyle anlatıyor: “Boğaziçi Üniversitesi’nden Proseför Kriton Curi ile bez poşet dağıtımı projesi yaptık. Bunun belli bir bilinç noktasındaki kişilerde etkili olduğunu, kitlesel olamadığını gördük. Ortak bir bilinçle geleceğe yönelik bir proje üretelim, ücret gibi bir zorlama olmasın istedik, dünyadaki gelişmeleri araştırdık. 2 yıl inceleme ve testler yaptık, sonuçta oxo-bio çözünür poşette karar kıldık. Bu poşet belli bir süre doğada kalırsa yağmur, güneş, rüzgar gibi doğal şartlar sonunda toz haline geliyor. Önce Macro Center mağazalarında başlattık, sonra tüm Migros’lara yaydık.”
Migros Grubu içinde, Migros, Tansaş, Şok, Macro gibi birçok farklı isimde, toplam 1245 market bulunuyor. Macro ve Migros’un 251 marketinde şu anda bu poşetler var, diğer marketler de geçiş aşamasında. Üzerlerinde “doğada yüzde yüz çözünür” yazıyor. Tüm kasalarda açıklayıcı afişler var. Bu poşetler öncekilerden biraz daha maliyetli olsa da Migros, alım gücü nedeniyle maliyeti belli bir ölçüye çekebilmiş.
ÇÖZÜNEBİLİR POŞET ÇÖZÜM MÜ?
Belli bir süre sonra doğal etkiyle parçalanabilen malzemeler, dünyada giderek yaygınlaşıyor. Maddenin doğada kalma süresini kısalttığı için olumlu bir adım. Ama bu konu da tartışmalı. Kimilerine göre bu tür plastiklerde kullanılan organik maddeler, zamanla gıda sektörünü tehlikeye sokabilir. Bir başka görüşe göre de “yüzde yüz çözünme” hayli iddialı bir söz.
İTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. İlhan Talınlı, içine ne katılırsa katılsın petro kimya kökenli hiçbir polimer maddenin atık olarak çevre dostu olamayacağını söylüyor: “Bir plastik evvelkilere göre daha kısa sürede bozuluyorsa da bozulmadan çıkacak ürünlerde, çevre için yeni tehlikeli maddeler olabilir. Ayrıca bir şeyin çözünmesi de orayı kirletmediği anlamına gelmez.”
Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı ÇEVKO’ya göre de atıklar konusunda “doğa dostu” gibi mesajları çok dikkatli vermek lazım. ÇEVKO Endüstri İlişkileri Bölüm Müdürü Alphan Eröztürk’e göre asıl çözüm doğaya hiç atmamakta: “Bunlar doğada yok oluyor derseniz kaldır at anlamı çıkabilir. Burada çözüm malzeminin cinsinde değil. Malzeme biz onu doğaya attığımız için çevreyi kirletiyor. Biz atmazsak kirlilik de olmaz. Elimizdeki poşetlerden maksimum faydalanmalıyız. Alışverişe giderken önceki alışverişlerden kalan poşetlerle gitmemiz bile ciddi bir katkı sağlar. Bildiğimiz kadarıyla dünyadaki ham petrolün yüzde 4’ü plastik üretimi için, bunun da yüzde 3’ü alışveriş poşeti üretimi için kullanılıyor. Tasarruflu kullanım çok önemli. Bizim kültürümüzde file ve bez çanta zaten vardı. Bunu yeniden hatırlamak gerekiyor.”
ALIŞVERİŞ FİLESİ GERİ GELİYOR
Küresel ısınmaya karşı ana hedef karbondioksit miktarını azaltmak. Poşetler üretilirken, doğada parçalanırken veya yanarken ortaya çıkan karbondioksit miktarını düşünmek lazım. Bu yüzden adeta tüm ibreler “alışverişe giderken taşıma çantanızı yanınızda götürün” hiç değilse “marketten en az sayıda poşet alın” seçeneklerini gösteriyor. Mantık böyle dese de Türkiye’de file ve bez poşet uygulaması yapan yerler şu anda emekleme aşamasında. Nedeni elbette alışkanlığı değiştirmenin zorluğu.
MAĞAZA ZİNCİRLERİ ALTERNATİF ARIYOR
? Kipa marketlerinde, alışveriş poşetlerine file alternatifi sunuluyor. Kurumsal ilişkiler departmanından Şeyda Gümüş “Uygulama bu ay içinde Ankara’da bir, Marmaris’de bir ve İzmir’de üç markette başlayacak. Fileye doğrudan geçmeyeceğiz, kasalarda müşterilerimize ‘alışveriş poşetleri var ama siz bu filelerden kullanın’ diyeceğiz. File katlayıp cebinize koyabileceğiniz bir boyutta” diyor.
? Carrefour’da da bez poşetler satılıyor. Market zinciri, bu poşeti ömür boyu yenileme garantisi veriyor. Aynı poşeti götürüp getiriyorsunuz, eskidiğinde yenileyebiliyorsunuz. Metro’nun 13 toptancı marketinde Tema Vakfı’nın bez poşetleri para ile satılıyor, geliri tekrar vakfa bağışlanıyor. Ayrıca üzerinde “degradable” amblemi bulunan “doğa dostu” poşetler de kasalarda var.
? Doğa Derneği, Ankara’da bulunan Ankamall AVM / ECE Türkiye AŞ desteği ile bez alışveriş çantaları üretti. Modacı Bahar Korçan’ın tasarladığı çantalar, yüzde 100 ham pamuk dokumadan üretildi ve üzerlerinde doğaya zarar vermeyen su bazlı baskı kullanıldı. 14 Şubat’ta Ankamall’daki tüm mağazalarda dağıtıldı.
? Marks &Spencer’ın Türkiye mağazalarında bir yıldır bulunan “ecobag” isimli çevreci çantalar şu ana kadar 2 bin 500 adet satılmış. Markanın İngiltere’deki merkezinde 5 yıldır yürütülen Plan A isimli çevre projesinin bir parçası. 10 kilo taşıyabilen çanta organik pamuktan ekru ve fıstık yeşili renklerde üretilmiş.
İRLANDA POŞETİ YÜZDE 95 AZALTTI
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın 2002 verilerine göre, ülkemizde naylon poşet ve plastik talebi her yıl 1.7, ithalatta 6.5 oranında artıyor. Avustralya’da 2008 yılı sonunda süpermarketlerde naylon torba kullanımına son verildi. Çin’de Haziran 2008 tarihinden başlamak üzere çok ince plastik torba üretimi ve bunların süpermarketlerde kullanılması yasaklandı. İrlanda Mart 2002’de naylon poşet kullanımına yönelik bir vergi koydu, o yıldan önce yılda 1,2 milyar poşet tüketiliyorken, vergi sonrası tüketim yüzde 95 oranında düştü. Sel sırasında su akışını kestiği ve ciddi maddi hasara sebep olduğu için Bangladeş’in başkenti Dakka’da da naylon poşet kullanımı yasaklandı. Güney Afrika, Almanya ve Kanada’da naylon poşetler ancak ücret karşılığı alınabiliyor. İngiltere’de 50 markada bez çanta uygulaması yapılarak naylon poşet talebinin bir yılda yüzde 70 oranında düşürülmesi sağlandı.