Yeni yetmenin hem kafası hem beyni karışık

Ergenlik çağı, herhalde çoÄŸu kiÅŸi için hayatın en sansasyonel dönemidir. Her ÅŸey sancılıdır o dönemde. Karar vermek, ders çalışmak, anne-babayla iyi geçinmek... AÅŸk, alkol, yeni yeni keÅŸfedilen cinsellik...Gelecek planları, uyulması gerekilen kurallar, hakim olunması gereken sinirler... Her ÅŸey zordur. GeçmiÅŸte uzmanlar ergenlik döneminin çalkantılı geçmesini hormonal deÄŸiÅŸimlere baÄŸlıyordu. Ancak son araÅŸtırmalar, bu durumun beynin geliÅŸiminin henüz tamamlanmamış olması ile ilgili olduÄŸunu söylüyor. Beyindeki fazlalıklar budanmadan, ön korteks geliÅŸmeden, gri ve beyaz madde oranı ayarlanmadan beynin olgunlaÅŸmadığını, sergilenen kontrolsüz davranışların da bundan kaynaklandığını gösteriyor. Yani ergenlik sırasında yaÅŸanan gelgitlerin nedeni aslında hormonlar deÄŸil, o yaÅŸlarda hálá yarım akıllı olunması. Ne zamana kadar mı? 25 yaşına kadar...HER ÅžEY ÖN KORTEKS YÃœZÃœNDEN OLUYOR National Institute of Mental Health’de çalışan Amerikalı doktor Jay Giedd 13 yıldır ergenlik dönemindeki çocukların beyinlerini inceliyor. Bugüne kadar 1800 çocuÄŸun beynini çeÅŸitli aralıklarla MRI (manyetik rezonans imaging) cihazıyla fotoÄŸraflamış. 1991’den beri süren bu araÅŸtırmanın amacı çocukluktan ergenliÄŸe, oradan da yetiÅŸkinliÄŸe geçerken beynin geçirdiÄŸi evrimleri belgelemek. Bu araÅŸtırmadan önce bazı teorisyenler ergenlik döneminin sanayi devrimi sonrasında yaratılmış yapay bir olgu olduÄŸunu, beynin 12 yaşına gelindiÄŸinde geliÅŸimini tamamladığını söylüyorlardı. Fakat Giedd’in geçen ay Time dergisine kapak olan araÅŸtırması gösterdi ki, ergenlerin beyni tam bir inÅŸaat alanı, öyle ki yapımlar ve yıkımlar 25 yaşına kadar sürüyor. Beyindeki bu karmaÅŸa ergenlerde görülen ve ebeveynlere çok tanıdık gelecek duygusal patlamaları, düşünmeden riske girmeyi, seks, uyuÅŸturucu ve alkolü keÅŸfetme dürtüsünü daha net açıklıyor. Beynin en son geliÅŸen kısmı ön korteks, yani planlama, öncelik belirleme, düşünceleri organize etme, davranışların sonuçlarını önceden tartabilme yetilerini barındıran merkez. Ergenlerin ‘Önce ödevimi yapayım, sonra arkadaÅŸlarımla mesajlaşırım’ sıralamasını bir türlü doÄŸru yapamamalarının sebebi Giedd’e göre iÅŸte bu. Doktorlar ergenlerde görülen çevreyi yanlış deÄŸerlendirme eÄŸiliminin, ‘öğretmen benden nefret ediyor, kimse beni sevmiyor’ türündeki yakınmalarının da beynin geliÅŸimini tamamlamamasından kaynaklandığını söylüyor.Prof. YANKI YAZGAN ( Marmara Ãœni. Tıp Fak. Ergen ve EriÅŸkin Psikiyatrı)Beyin kendini 11-12 yaÅŸlarda budamaya baÅŸlarBir yetiÅŸkin beyni ile ergen beyni arasında ne fark var?- Ergen beyni öğrenmeye açık, bilgiyi pekiÅŸtiren beyindir. Buna karşın yetiÅŸkin beyni öğrendiÄŸini süratle uygulamaya geçirebilir. Beyin doÄŸumdan baÅŸlayıp 12 yaşına kadar sürekli büyüyen bir yapı. Ergenlikle birlikte (11-12 yaÅŸ civarı), beyinde kullanılmadığı için gereksiz muamelesi gören baÄŸlantılar budanmaya baÅŸlanır. Bu süreç ilk kez anne karnında, sonra ergenlikte gerçekleÅŸir. YetiÅŸkin beynine doÄŸru dönüşüm sırasında hücre baÄŸlantılarını içeren gri maddenin toplamı azalır; ak madde artar. Bunun pratik anlamı nedir? Yaşın 20’lerin sonuna yaklaÅŸmasıyla birlikte, yeni bilgi ve beceri öğrenme kapasitesi yavaşça azalır. DiÄŸer yandan, eldeki bilginin kullanımı kıvraklaşır ve süratlenir. Hücrelerin azalması iyi mi, kötü mü, deÄŸiÅŸikliklerin ruhsal bozukluklarla iliÅŸkisi var mı?- Sezgisel olarak çok hücre daha iyidir diye düşünsek de, vücudumuzdaki her ÅŸeyin fazlası her zaman makbul deÄŸildir. Beyin açısından hücrelerin azalmasından ya da çoÄŸalmasından ziyade, bu deÄŸiÅŸimlerin uygun zamanda ve uygun dozda olması önem taşır.Ergenlerdeki duygusal durumu belirleyen beyin miymiÅŸ?- Sadece ergenlerde deÄŸil, hepimizde duyguların beÅŸiÄŸi beyindir; ama beÅŸiÄŸi sallayan birçok etken olduÄŸunu hatırlatayım. Beyindeki kimyasal deÄŸiÅŸimin formülü, kaybettiÄŸimiz ya da korktuÄŸumuz ÅŸeylere verdiÄŸimiz tepkiler dikkate alındığında pek farklılık göstermeyebilir. Bu araÅŸtırmadan elde edilen bilgiler bize ne fayda saÄŸlar? - OlgunlaÅŸmanın tamamlanmadığı dönemde, kafası karışık yeni yetmelerden beklentilerimizi saptarken, bu bilgiler bize ışık tutabilir. Hiç olmazsa ölçüyü kaçırmayız.Beyin görüntülerinin pratik kullanımı olacak mı? Neden bu kadar etkileyici buluyoruz?- Duyguları saptamak için görüntüye ihtiyaç yok. Ancak görüntü ruhsal durumdaki deÄŸiÅŸikliklerin sahici olduÄŸunu gösterir. Beyin görüntüleri, bu anlamda insanların ruh durumlarını daha fazla ciddiye almalarını saÄŸlıyor. Fena bir sonuç deÄŸil...AraÅŸtırmaya göre ergenlik 25 yaÅŸa kadar süren bir dönem. Siz katılıyor musunuz bu ayrıma?- Beyin geliÅŸiminin özellikleri açısından 25 yaÅŸ bir dönüm noktası; öğrenmenin pekiÅŸtiÄŸi, bilgi ve yaÅŸantıların tecrübe olarak kullanılmaya baÅŸladığı bir dönem. Beyindeki gri maddenin gereksizliklerden arındırılıp, süratli ve verimli iÅŸlemeye baÅŸladığı bir dönem.EBEVEYNLERE TAVSÄ°YELER1 Birçok anne-baba ergenlik dönemindeki çocukları için yapacakları bir ÅŸey olmadığını düşünür. Ama araÅŸtırmalar ebeveyn desteÄŸi gören çocukların okulda baÅŸarılı olduÄŸunu ve beladan uzak durduÄŸunu gösteriyor.2 Ona sevginizi gösterin, övülmesi gereken durumlarda övün. Ama bunu arkadaÅŸlarının önünde yapıp, onları utandırmayın.3 ÇocuÄŸunuzun okuluyla yakın iliÅŸkide olun. Veli toplantılarına katılın, arkadaÅŸlarını tanıyın.4Ebeveyn taktikleri bazı yaÅŸlarda tutar, bazı yaÅŸlarda artık iÅŸlemez. ÇocuÄŸunuz büyüdükçe siz de davranışlarınızı ona uydurun.5Çocukların en çok ihtiyacı olan ÅŸey sevgi, anne ve babaların koyacağı sınırlar, kurallardır. Çocuklar sonsuz özgürlükle baÅŸ etmeyi bilmez.6Kurallarınızı ve kararlarınızı mutlaka onlara açıklayın. ‘Öyle istiyorum da ondan’ gerekçesi çocukları tatmin etmeyeceÄŸi gibi, sizden uzaklaÅŸtırır.Â